Tankgrachten Zwolle


Rond September 1944 zijn er ten westen van Zwolle door de Duitse bezetter een groot aantal werkzaamheden gestart met betrekking tot het aanleggen van Loopgraven, Veldversterkingen en het uitgraven van tankgrachten. Het doel hiervan was een geallieerde aanval vertragen. In totaal werden er 3 tankgrachten gegraven waarvan de eerste vanaf de IJssel tot aan het Zwarte water liep. Deze tankgracht begon iets voor de Veecaterdijk bij 's-Heerenbroek en liep vervolgens via Stadshagen richting het Zwarte water. Op de Veecaterdijk zelf stond een versperring evenals op de locatie waar de gracht het spoor tussen Zwolle en Kampen passeerde. Dik 70 geleden bestond dit gebied hoofdzakelijk uit weilanden, slootjes en her en der een weg. Tegenwoordig ligt een groot deel van de toenmalige tankgracht in het hart van de Zwolse wijk 'Stadshagen' maar het is nog altijd voor het grootste deel aanwezig, al dan niet geheel onopvallend. En er zullen ook maar weinig bewoners zijn die het verhaal achter deze 'onschuldige' sloot zullen kennen. De lengte van de eerste tankgracht bedraagt circa 3,9 kilometer

Begin november 1944 werden er in en rond Zwolle affiches verspreid waar op stond dat alle mannen tussen de 17 en 50 jaar oud zich moesten melden voor het verrichten van arbeid. Deze dwangarbeid zou gaan bestaan uit het graven van loopgraven, tankgrachten en het aanleggen van veldversterkingen. Wie zich niet zou melden moest rekening houden met ernstige consequenties. In eerste instantie kwamen er maar weinig mannen opdagen maar na een razzia en de nodige dwangarbeiders elders uit Overijssel is de bouw als nog gestart. Op 6 juni 1944, de dag dat de geallieerde bij Normandië voet aan land zetten. Werd er besloten om de Westwall weer in staat van gereedheid te brengen. Om de geallieerde geen vrije toegang tot de Westwall te geven werden er een groot aantal verdedigingslinies aangelegd om de 'vijand' te verhinderen en de Duitse soldaten de tijd te geven zich te hergroeperen langs de Westwall. Grondstoffen waren er lang niet meer in grote hoeveelheden en mede door de tikkende klok is er toen besloten om de IJssellinie weer in gebruik te nemen, alleen dit maal door de Duitse bezetter. Enkele eerder in de oorlog dichtgemetselde kazematten werden weer geopend en een groot gebied werd voorzien van loopgraven en tankgrachten. Via Groningen en Drenthe werd een er verdedigingslinie aangelegd onder de naam de 'Frieslandriegel' Deze linie zou uiteindelijk zijn aansluiting moeten gaan vinden op de IJssellinie bij Zwolle. Ten zuiden van de IJssel werd er eveneens een verdedigingslinie aangelegd onder de naam Pantherstellung. Deze linie volgde voor het grootste deel de Grebbelinie die vanaf de Nederrijn bij de Grebbeberg tot aan het IJsselmeer bij Bunschoten liep.

De werkzaamheden werden uitgevoerd onder leiding van de Organisation Todt die onder andere al verantwoordelijk waren voor de aanleg en bouw van de Atlantikwall. Dit Duitse staatsbedrijf is in 1937 opgericht en heeft tot het einde van de oorlog een zeer groot aantal werkzaamheden verricht. Voor de werkzaamheden rond Zwolle zouden circa 3000 man nodig zijn maar uiteindelijk bleef het aantal steken op 1600. In Februari 1945 zijn er toen nog een 1100 man uit de omgeving Enschede en Kamp Amersfoort bij gehaald om dwangarbeid te verrichten. Het aantal bleek voldoende en de werkzaamheden begonnen hun uiteindelijke vorm aan te nemen.

De tweede tankgracht liep vanaf de 'Westerveldse aa' tot aan de Langenholterdijk aan de Vecht en had een lengte van 1,7 kilometer. Op de Dijk zelf werd een tankmuur gebouwd die nog steeds aanwezig is. Vanaf de muur loopt de tankgracht via enkele knikken tot vlakbij de Westerveldse aa. Vanaf de Brinkhoekweg loopt de gracht nog 170 meter de woonwijk in waarna de laatste 340 meter door bebouwing ontbreekt. Rondom de 2 tankgrachten werden prikkeldraadversperringen geplaatst en enkele lichte mitrailleur opstellingen gebouwd. Tussen gracht 1 en gracht 2 zijn een hoop loopgraven aangelegd op een gebied van circa 2 vierkante kilometer. Tegenwoordig is er van dit loopgravenstelsel niks meer terug te vinden, mede dankzij bebouwing en mede door de boeren die hier hun land bewerken.

De derde tankgracht bevond zich ten oosten van Zwolle tussen Zwolle en Windesheim. Deze tankgracht liep vanaf het spoor ten hoogte van waar nu de IJsselcentrale staat schuin omlaag tot aan de Wijheseweg en ook hier zijn weer de nodige loopgraven te vinden. De totale lengte van deze gracht bedroeg ongeveer 1.8 kilometer. Van zowel de gracht als van de loopgraven is vandaag de dag niks meer terug te vinden.


Onderstaand vind u een aantal kaarten gemaakt van luchtfoto's van de Royal Air Force uit eind 1944 tot begin 1945. Op de foto's is duidelijk te zien dat de grachten er pas net liggen en dat op de meeste plekken het losse zand er nog naast ligt. De kaarten zijn het beste te bekijken met een vergroting op 500%  Klik onder of op de afbeelding zelf en de kaart opent zich in een PDF bestand. Voor een echt goed beeld kunt u de de kaarten het best even downloaden en inzoomen tot de gewenste grote. 
Klik hier of op kaart voor een grote versie (PDF 7,4 MB)  
Onderstaande kaart toont het zelfde gebied alleen dan met de situatie van vandaag de dag

Klik hier of op de kaart voor een grote versie (PDF 24 MB) 

Op onderstaande kaart zijn enkel de Tankgrachten en de loopgraven gearceerd.

Klik hier of op de kaart voor een grote versie (PDF 7,5 MB) 

Op onderstaande kaart ziet u de tankgracht en loopgraven bij Windesheim.

Klik hier of op de kaart voor een grote versie (PDF 2,9 MB)

Op onderstaande kaart ziet u de huidige situatie van de tankgracht bij Windesheim.

Klik hier of op de kaart voor een grote versie (PDF 2,2 MB)

Kaarten zonder bewerking vind u hier:


Foto Reportage

De foto's volgen de tankgracht vanaf de IJssel richting Stadshagen en vervolgens naar het begin van de tweede gracht tot aan de tankmuur. Zie de eerste kaart voor de exacte locaties.










Onderstaande foto's









zijn van de tweede tankgracht




Zie ook het artikel over de tankmuren van Zwolle:
Andere onderwerpen rond Zwolle:
Overzicht onderwerpen met betrekking tot de tankmuren.

Artikel over de tankgrachten rond Zwolle


Versperring aan de Langenholterdijk
Fotoreportage 2012 – http://www.bunkerinfo.nl/2012/12/tankmuur.html
Fotoreportage 2016 – http://www.bunkerinfo.nl/2010/01/tankmuur-zwolle-2016.html

Filmpje over de muur – https://www.youtube.com/watch?v=HaY1Yy4c20s&feature=youtu.be

Versperring aan de Glinthuisweg
Fotoreportage in de sneeuw – http://www.bunkerinfo.nl/2013/01/tankmuur-zwolle.html
Fotoreportage 2012 – http://www.bunkerinfo.nl/2014/08/tankmuur-zwolle.html
Fotoreportage 2016 –

Meer onderwerpen over Zwolle
Kazemat Linie: Oldeneel-Haerst – http://www.bunkerinfo.nl/2012/12/kazemat-linie-oldeneel-haersts.html
Rivierkazematten Hattem – https://www.bunkerinfo.nl/2010/01/rivierkazematten-zwolle.html
Rivierkazemat Kampen – http://www.bunkerinfo.nl/2010/12/rivierkazemat-kampen.html




Bronnen:
Kaarten, foto en de tekst is geschreven en gemaakt door Bunkerinfo.nl. Mede mogelijk gemaakt door de volgende bronnen.

Het boek: Archeologie van de Tweede Wereldoorlog in Overijssel.
RAF luchtfoto's komen uit een online verkregen bestand bestaande uit een duizend tal van deze foto's. Oorspronkelijke bron is mogelijk Universiteit Wageningen.
Moderne luchtfoto's zijn afkomstig uit Google Maps.