O-Lijn en Q-Lijn - Verdedigingslinies in Groningen en Drenthe


De O-Lijn en de Q-lijn waren twee Nederlandse Verdedigingslinies (Weerstandslijnen) die vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn aangelegd in de provincies Groningen en Drenthe. De linies liepen hoofdzakelijk via waterwegen dicht langs de Nederlands - Duitse grens en hadden niet zo zeer de taak om de Duitse troepen tegen te houden, maar meer om de opmars te vertragen dieper Nederland in te trekken.

De O-Lijn
De voorste linie die het dichtst bij de grens lag was de O-lijn en deze liep vanaf de Dollard bij Nieuwe Statenzijl in Groningen via de rivier de Westerwoldse Aa tot aan Bad Nieuweschans. Vanaf hier ging de linie over in Het B.L. Tijdenskanaal welke ter hoogte van Vlagtwedde overgaat in het Ruiten-Aa-kanaal. Vanaf dit punt loopt de linie helemaal door tot Ten Apel waar het zijn weg vervolgd via het Ter Apelkanaal en het Stads-Compascuumkanaal tot aan Barger-Compascuum. Vanaf dit punt loopt de linie via het Veenparkkanaal door tot Klazienaveen waar het via de Verlengde Hoogeveense Vaart en het Stieltjeskanaal uitkomt bij Coevorden. Hier begint de linie aan het laatste gedeelte wat liep via het Coevorden Vechtkanaal wat uiteindelijk uitmond in de in de rivier de Overijsselse Vecht.

In de O-Lijn zijn 32 kazematten gebouwd van het type S3a. Van deze kazematten zijn er met zekerheid nog 16 aanwezig waarvan het grootste gedeelte zich bevind in de nabijheid van een brug of sluis. Het was dan ook de taak van het Nederlandse leger om deze waterwerken bij een Duitse invasie op te blazen en de vijand zo te vertragen in hun opmars. Als de Duitsers dan eenmaal door de linie heen waren gebroken kwamen ze uit de tweede weerstandslijn de Q-Lijn.

De Q-Lijn
De Q-Lijn liep evenwijdig aan de O-Lijn met een gemiddelde tussenliggende afstand van circa 15 kilometer. De linie begon ter hoogte van Termunten in Groningen en liep via het Termunterzijldiep en het Nieuwe Kanaal tot aan Scheemderzwaag. Vanaf daar vervolgde de linie zich in de richting van Veendam en Wildervank om vervolgens af te buigen richting Stadskanaal. Vanaf Stadskanaal stak de linie de provinciale grens over en liep in de richting van het Drentse plaatsje Borger. Vanaf dit punt liep de linie naar Schoonoord en vervolgens naar Noord-Sleen en Sleen. Vanaf hier liep de linie via het Jongbloedvaart naar de Verlengde Hoogeveense Vaart om vervolgens bij Geesbrug af te buigen naar het eind punt ter hoogte van De Krim niet ver van Coevorden.

In de Q-Lijn zijn 31 kazematten gebouwd van het type S3a. Met zekerheid zijn er nog 10 van aanwezig, ook bevind zich bij Wildervank nog een wegversperring van het type Aspergeversperring.
Hoewel kazematten van het type S3a niet echt bijzonder zijn en nog in grote getallen langs de Nederlandse verdedigingslinies aanwezig zijn is er aan een aantal kazematten in O-lijn iets bijzonders aan te merken. Hier staan her en der nog instructies in de kazematten geschreven met daarop de hoofdtaak van de kazemat. Voor zover bekend is dit nergens anders in Nederland aanwezig.


De Overige Lijnen
Naast de O en de Q-Lijn werden er nog enkele verdedigingslinies in het leven geroepen. Dit waren de A-Lijn, de B-Lijn, de C-Lijn en de F-Lijn. Deze linies waren niet uitgebouwd met verdedigingswerken maar hadden puur het doel om de Duitse opmars te vertragen door op strategische plekken de bruggen en sluizen op te blazen. Dit moest onder andere voorkomen dat de Duitsers te snel bij de Afsluitdijk aankwamen en via daar konden doorstromen richting de Vesting Holland. En vervolgens op die manier vrijwel ongestoord de veel beter verdedigde linies konden passeren zoals de IJssellinie, de Maas en Peel linies, de Grebbelinie en tot slot de belangrijkste linie van Nederland, de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze lijnen bevonden zich dan weer achter de O-Lijn en de Q-Lijn op ongeveer een tussenliggende afstand van 15 kilometer per lijn. Wederom door reeds bestaande sloten en kanalen.

De A-Lijn begon in de buurt van Meppel en liep via de Drentse Hoofdvaart richting Assen. In Assen ging de linie over in het Noord-Willemskanaal om vervolgens bij de stad Groningen over te gaan in de beek het Eelderdiep. Vanaf daar liep die linie via het Reitdiep die vervolgens helemaal uitmondde in het Lauwersmeer. De B-Lijn begon bij het IJsselmeel ter hoogte van Kuinre en liep via het riviertje de Tjonger-of-Kuinder helemaal richting Lauwerzijl waar het aansloot op de A-Lijn. De C-Lijn liep geheel door Friesland en begon bij het IJsselmeer ter hoogte van Lemmer. Vanaf hier liep de linie in de richting van Sneek, Grou en Burgum om vervolgens ook uit te komen in het Lauwersmeer wat toen nog in verbinding stond met de Waddenzee. De F en G-Lijn waren 2 linies die in de flanken stonden van de eerder genoemde linies. De F-Lijn liep tussen Zwartsluis en Hoogeveen en G-Lijn tussen Delfzijl en Winsum.

Mocht u de linie.. ehh draad reeds zijn kwijt geraakt, geen paniek. Op de onderstaande kaart staat ongeveer aangegeven hoe de linies hebben gelopen. (Mogelijk kloppen bepaalde stukjes niet) Op de kaart staan ook de kazematten aangeven die vandaag de dag nog aanwezig zijn. (Ook hier missen er mogelijk nog wat van)



In de herfst van 2018 hebben wij de linie bezocht wat inhield dat we hoofdzakelijk in de bunkermobiel hebben gezetten, rijdend naar gehuchten waar wij het bestaan niet vanaf wisten. Het resultaat van deze trip kunt u hieronder bekijken.

(Foto's worden binnenkort online gezet)
Kazematten O-Lijn


















Kazematten Q-Lijn












Met dank aan:
Stichting Menno van Coehoorn
Forten.info
H.R. Visser - Kazematten in het 
Interbellum