Al vroeg in de oorlog werden er in Nederland diverse gebieden aangelegd als "Ubungsgelande" Dit waren oefengebieden waar de Duitse bommenwerpers konden oefenen in het afwerpen van bommen. Een aantal bekende oefenterreinen waren onder andere te vinden in Noaderleech (Hallum) de duinen bij Bloemendaal, Huizen, het Leersumse Veld (Leersum), en de Landschotse Heide (Middelbeers) In enkele gevallen werden er zandlichamen aangelegd in de vorm van een schip maar het terrein in Hallum werd daarbij ook nog kenbaar gemaakt door een grote N op de grond (notabwurfplatz). Het oefengebied in Huizen bevond zich vermoedelijk op het IJsselmeer. Op deze oefenterreinen werd niet met echte bommen geoefend maar met betonnen dummy's die enkel een rookpluim of lichtspoor veroorzaakte. Alhoewel de terreinen ook met enige regelmaat werden gebruikt voor het dumpen van de bommenlast zodat de Duitse bommenwerpers weer veilig konden landen. Deze oefenterreinen lagen dan ook vaak in de buurt van een vliegveld wat door de Duitsers in gebruik was genomen.
Op enkele kilometers afstand van tenminste 5 oefenterreinen werd vervolgens een observatiebunker gebouwd waar vanuit de oefening werd geobserveerd en eventueel aangestuurd. De tweekoppige bemanning van de bunker stond in contact met het vliegveld om de gegevens door te bellen. Van de vijf bunkers die grote overeenkomsten hebben zijn er vandaag de dag nog twee bewaard gebleven, te weten die in Hallum en de bunker nabij de Landschotse Heide. De bunker in Huizen is in de jaren 70 gesloopt tijdens de aanleg van de snelweg. De overige liggen of lagen in de duinen en van die is de huidige staat onbekend.
Hallum - Noarderleech
Het Noarderleech is in augustus 1940 in gebruik genomen door de Luftwaffe als oefenterrein voor Fliegerhorst Leeuwarden. In het gebied stonden twee scheepsmodellen waarop de Duitse piloten hun betonnen bommen konden werpen. Ook werd de locatie net als veel andere terreinen aangeduid met een cirkel met een kruis erin. Vermoedelijk bestond dit kruis uit wit geschilderde keien / stenen. In 1941 werd er op het terrein een bunker gebouwd waar vanuit de oefening werd waargenomen. Vermoedelijk heeft het terrein tot 1944 dienst gedaan als oefenterrein voor Luftwaffe. Naast de betonnen bommen was het terrein ook een "notabwurfplatz" van Fliegerhorst Leeuwarden. Hier konden de piloten hun bommenlast dumpen zodat ze zonder last weer konden landen op het vliegveld. Op deze locatie was een grote N in het landschap aangebracht die vanuit de lucht goed waarneembaar was.
De bunker is nog altijd aanwezig en doet sinds de renovatie in 2003 dienst als uitkijkpunt. De bunker beschikt over enkele observatiegleuven waarvan het zicht met spiegels werd vergroot. Ook deze bunker is op palen gebouwd zodat de bunker tijdens een overstroming van het gebied droog bleef. Aan het einde van de oorlog hebben de Duitsers geprobeerd de bunker op te blazen maar de 50 cm dikke betonnen muren bleken hier tegen bestand, wel liep de bunker flinke schade op. Na de oorlog is de schade hersteld en is de bunker in gebruik genomen als bergplaats en schaftruimte voor de slikwerkers die in dit gebied werkzaam waren.
 |
| Links en recht een schip, boven een N, in het midden een kruis |
Tegenwoordig is het terrein een weids maar prachtig natuurgebied wat het bezoeken meer dan waard is. Het is overigens wel een flinke wandeling naar de bunker.
 |
| Bron: Informatiebord op de bunker - De bunker omstreeks 1960 |
Huizen - Laarder Aangerecht
Vanaf 1970 tot aan de sloop van de observatiebunker was de bunker het atelier van de Blaricumse kunstenaar Gerardus Lanphen. Uit deze perioden zijn enkele foto's van de bunker bekend die u kunt terug vinden op de website Beeldbankblaricum
 |
| Bron: Beeldbankblaricum |
Leersum - Leersumse Veld
Of er op de deze locatie ook een observatiebunker is gebouwd is zeer twijfelachtig en waarschijnlijk te beantwoorden met nee. Dit baseren wij op het feit dat we er niks over terug kunnen vinden alhoewel dat natuurlijk weinig zegt. Het Leersumse Veld is een 85 hectare groot natuurgebied waar nog altijd een heel lopengravenstesel aanwezig is en enkele betonnen delen die samen met het reeds verdwenen houten namaakschip als oefendoel diende.
 |
| Bomkrater en loopgraven op het Leersumse Veld in 1944 |
Leusden - Leusderheide
Iets verderop op de Leusderheide was eveneens een oefenterrein ingericht die vanuit de lucht was te herkennen aan een witte cirkel met een kruis er door. Op een luchtfoto gemaakt door de Royal Air Force is dit kruis duidelijk waarneembaar. Iets buiten de Leusderheide word op een oude kaart van het verzet wel gesproken over een "uitkijkpost" of het hier een observatiebunker betreft is ons niet bekend.
 |
| Richtplatform op de Leusderheide |
Bloemendaal - Groot Olmen
Niet ver van het Vogelmeer tussen Zandvoort en IJmuiden ligt in Kennemerduinen een perceel wat bekend staat als Groot Olmen. Ook dit gedeelte was tijdens de Tweede Wereldoorlog een oefengebied waar het Luftwaffe personeel kon oefenen met het werpen van bommen. Op het terrein wat later tevens deel uitmaakte van de Atlantikwall verrees een aarde wal in de vorm van een schip als doelgebied. Ook is op de onderstaande uitsnede van een RAF luchtfoto net als op de Leusderheide een Hallum een witte cirkel te zien met een kruis erdoor. Voor het oplettende oog is op de foto ook nog de omtrek van het schip waarneembaar.
Het oefenterrein werd vanuit een observatiebunker waargenomen en deze bunker was van het type die we hier bespreken. De bunker lag aan de rand of net iets buiten het terrein van Luftwaffe Flakbatterie IJmuiden wat viel onder W.N.43a L. Of de bunker ondergrond nog aanwezig is is ons niet bekend maar gezien de batterij geheel gesloopt is lijkt dit uitgesloten.
Het oefenterrein zelf lag op enige afstand van de bunker in Groot Olmen. Jaren geleden zijn hier tijdens werkzaamheden een groot aantal betonnen oefenbommen boven de grond gekomen waarvan er enkele naar musea in de buurt zijn gegaan en één ter plaatse als soort monumentje is blijven liggen. Naast de functie van oefenterrein was het gebied ook "notabwurfplatz" Waar de Duitse piloten hun overgebleven bommenlast konden afwerpen alvorens ze veilig konden landen. Ook deze bommen zijn er tijdens de werkzaamheden in het gebied naar boven gekomen.
 |
| Groot Olmen in 1944 |
Middelbeers - Landschotse Heide
Op de Landschotse Heide in Noord Brabant is ongetwijfeld het meest intacte oefenveld uit te oorlog te vinden. Op deze locatie zijn nog altijd een viertal aarde oefenschepen aanwezig en ook de observatiebunker is er nog te vinden. Het terrein was een oefengebied van Fliegerhorst Eindhoven waar de piloten konden oefenen in het afwerpen van bommen. Voor dit doel waren er een aantal zandlichamen in de vorm van een schepen gesitueerd en zelfs een haven. Op de onderstaande satellietfoto zijn de zandlichamen duidelijk waarneembaar.
 |
| Huidige situatie via Google Maps |
Een vijfde schip lag linksonder op het boerenland maar deze is verdwenen. De zandlichamen hebben een gemiddelde lengte van 50 m en zijn zo'n 7 meter breed. Om de schepen heen is greppel gegraven die als sloot diende. Tegenwoordig zijn de schepen op de Landschotse Heide een bezienswaardigheid en worden de schepen onderhouden. Ook liggen er enkele betonnen oefenbommen en is het geheel voorzien van een informatiebord. De onderstaande foto's van de schepen zijn gemaakt door de heer A. van de Schoot.
Op een kleine 2 km afstand van de oefenschepen bevind zich de observatiebunker. Opvallend aan deze bunker is dat het geheel is opgetrokken uit metselwerk in tegenstelling tot de andere bunkers die geheel uit beton bestaan. Wel heeft de bunker net als de meeste andere exemplaren 50 cm dikke muren. Bovenop de bunker is nog altijd het restant te zien van de spiegel die bovenop de bunker stond. Hierdoor werd het zichtveld vanuit de observatiegleuven vergroot en kon men via een bocht toch het schouwspel aanschouwen. Tegenwoordig ligt de bunker slecht onderhouden in een weiland en is er aan de kant van de weg een informatiebord geplaatst. Ook op deze locatie liggen enkele betonnen oefenbommen.
 |
| De Observatiebunker / uitsnede Google Maps |
Egmond - De Ronde berg
De laatste bunker die ons bekend is staat of stond in de duinen bij Egmond. Dit exemplaar behoorde tot W.N.37 H en bevond zich ter hoogte van de Ronde berg. De bunker is in tegenstelling tot andere exemplaren dikker uitgevoerd en wel met muren van 75 cm dik.
Een logische verklaring voor de bunker zou zijn dat ook hier in de nabijheid een oefenterrein is geweest. Echter elk spoor omtrent deze bewering ontbreekt en voor als nog is dit een doodlopend spoor. Luchtfoto's gemaakt door de Royal Air Force tijdens de oorlog geven geen geheimen bloot en ook in de archieven is tot op heden geen informatie hierover gevonden. Ook zijn er in de nabijheid van de Ronde berg nooit betonnen oefenbommen gevonden. Het zou natuurlijk kunnen dat het iets te maken heeft met Vliegveld Bergen. Onderstaand een plattegrond van de bunker die in bovenstaand kaartje rood omsingeld is.
Wellerlooi - De Hamert
De Hamert is een natuurgebied in Limburg met een rijke geschiedenis. In de Tweede Wereldoorlog oefende de Luftwaffe hier met het afwerpen van bommen. In het gebied zijn nog altijd een groot aantal loopgraven aanwezig en minstens evenveel bomkraters. Vandaag de dag geld De Hapert als één van de grootst nog bestaande verzamelplekken van munitie in Nederland. Vanaf 2018 is met bezig met het ruimen van de achtergebleven munitie wat tot nu toe heeft geleid tot het onschadelijk maken van circa 6000 explosieven. Tijdens deze werkzaamheden zijn er ook de nodige betonnen oefenbommen boven de grond gekomen zoals te zien in via deze link
 |
| De Hamert - Bron Wikipedia |
Mook - De Mookerheide
Over het oefenterrein op de Mookerheide is ons niks bekend. Wel zijn er op het terrein nog een groot aantal sporen uit de oorlog te vinden in de vorm van loopgraven en bomkraters. Op 17 september 1944 was het gebied het toneel van de 82e Amerikaanse luchtlandingsdivisie die hier lande in verband met Operatie Market Garden.
 |
| Uitsnede reliëfkaart van de huidige situatie |
Duitse betonnen oefenbom
De Duitse oefenbommen (Übungsbomben) zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog in grote getale zowel boven land als boven zee gedropt. De bommen hadden een gewicht tussen de 50 en 250 kg (ZC 50 / ZC 250) en werden gebruikt voor trainingsdoeleindes. De piloten konden op deze manier de stuurtechniek oefenen en omdat de bommen geen explosieve lading hadden was de krater kleiner en het inslagpunt nauwkeuriger te bepalen. De bommen waren in de meeste gevallen voorzien van glazen ampullen die of bij de inslag op de grond braken en een vloeistof vrijgaf die een rookwolk veroorzaakte (chloorsulfonzuur) Of in de nachtelijke uren een lichtspoor door de lucht veroorzaakte en daarmee het traject van de bom zichtbaar maakte.
