Seefliegerhorst Schellingwoude

Het Zeeburgereiland is een kunstmatig aangelegd eiland daterend uit het begin van de 20e eeuw. Het watervliegveld werd omstreeks 1915 aangelegd en bestond toen nog slechts uit 1 loods welke zich half op het water bevond en half op het vaste land, hier was dan ook maar ruimte voor circa 2 vliegtuigjes. Het vliegveld is officieel geopend in augustus 1917 en is / was daarmee het oudste Marine Vliegkamp van Nederland. In de jaren die volgde zijn er nog diverse gebouwen en loodsen bij gebouwd. Tijdens de mobilisatie van 1939 werd er een eenheid vliegtuigen gestald die patrouillevluchten uitvoerde langs de Nederlandse Noordzeekust. De Luftwaffe heeft het terrein vlak na mei 1940 in gebruik genomen en aanzienlijk uitgebreid met barakken, loodsen, steigers en diverse bunkers. De "Seefliegerhorst" werd met name ingezet voor de "Seenotdienst" (Seenotflugkommando 1 Norderney) Dit was de Duitse reddingsbrigade en was onderdeel van de Luftwaffe. Ter hoogte van nummer 11 op onderstaand kaartje lagen een tiental aanlegsteigers maar in de meeste gevallen lagen de vliegtuigen verspreid in het boven gelegen water zoals is te zien op fig.1 In de loop van 1944 heeft de Luftwaffe het vliegveld weer verlaten na diverse bombardementen van geallieerde zijde.

Na de oorlog is het vliegveld wederom door defensie in gebruik genomen. In 1957 heeft men de Zuiderzeeweg aangelegd welke dwars over het eiland loopt en hiermee kwam een deel van het militaire terrein te vervallen. In de jaren 70 is er op het vervallen terrein een rioolzuiveringsbedrijf gevestigd welke dienst heeft gedaan tot 2006. Tegenwoordig is er van de oude situatie vrijwel niks meer over en is een groot deel van Zeeburgereiland geschikt gemaakt voor woningbouw en industrie.

Fig.1 - Oostelijke hoek Zeeburgereiland - Luchtfoto 1944 - Bron: Wikipedia
De Bunkers
Een naoorlogse tekening (BRV) geeft aan dat er op het terrein 46 Duitse werken hebben gelegen waarvan er 12 worden beschreven als "betonnen plaat" Deze platen hadden een lengte van 6,5 bij 8,5 meter, maar waar deze voor diende word verder niet vermeld. Verspreid over het terrein lagen ook nog een groot aantal bergplaatsen en waterbergplaatsen maar net als de betonplaten zijn deze vermoedelijk allemaal gesloopt. De toegang tot het eiland in de zuidwesthoek werd aan weerszijde van het Amsterdam-Rijnkanaal verdedigd door 2 stukken geschut wat stond opgesteld in houten torens (15 en 16) Ook waren er 2 standaard type commandobunkers aanwezig welke op vrijwel alle Duitse vliegvelden in Nederland zijn gebouwd, en in enkele gevallen ook nog steeds aanwezig zijn. Het gaat om de grote "Gefechtsstand" (9) en om kleinere "kleines Gefechtsstand" (3) Dit waren luchtverkeersleidingsbunkers die op enige afstand van elkaar werden gebouwd, vaak nog in combinatie met een telefoonbunker. De telefoonbunker op dit vliegveld (8) was niet volgens een standaard ontwerp gebouwd zoals we dat wel vaak terug zien op andere vliegvelden. Bij de aanlegsteigers lagen ook nog 3 manschappenverblijven (Gevechtsschuilplaatsen 11 t/m 13) en nabij de Oranjesluis lag nog een klein toiletbunkertje. Naast de Duitse werken waren er ook nog een aantal Nederlandse militaire gebouwen aanwezig, zoals loodsen, barakken, werkplaatsen, een hospitaal, een Kantine, en een schietbaan. Helaas zijn al deze gebouwen gesloopt en wat resteert van zowel de Seefliegerhorst als het Marine Vliegkamp zijn 3 Duitse bunkers. Ook is er nog een bunker uit de Koude Oorlog aanwezig welke zich bevind in de in 1957 aangelegde "Amsterdamsebrug" Het betreft een "Openbare (Atoom) Schuilplaats" geschikt voor 150 personen.

1. Schuilplaats
7. Waterbergplaats
12. Manschappenverblijf
2. Bergplaats
8. Telefoonbunker
13. Manschappenverblijf
3. Kleine Commandobunker
9. Grote Commandobunker
14. Privaat
4. Waterbergplaats
10. Waterbergplaats
15. Geschutsopstelling
5. Bergplaats
11. Manschappenverblijf
16. Geschutsopstelling
6. Waterbergplaats




Onder andere gebouwd op de volgende vliegvelden:

Bergen
Deelen
Eelde
Gilze Rijen
Schellingwoude 
Twente
Den Helder
Leeuwarden
Onder andere gebouwd op de volgende vliegvelden:

Bergen
Deelen
Eelde
Gilze Rijen
Schellingwoude
Twente
Den Helder
Hilversum
Eindhoven
Soesterberg
Haamstede
Venlo

kleines Gefechtsstand
De kleine commandobunker behoorde tot de "Vliegveld commandant" en was in veel gevallen voorzien van een radiostation. De bunker heeft een lengte van 14,80 bij 8 meter en zowel de muren als het dak hebben een dikte van 1,5 meter. De bunker is voorzien van 2 observatiegleuven welke uitkeken in noord en zuidelijke richting. Deze bunker is nog altijd aanwezig en is daarmee 1 van 3 overgebleven Duitse bunkers op het terrein. Het verdedigingswerk werd tot voor kort gebruikt door een hondenschool die de bunker als soort van kantine gebruiken. Altans de houten opbouw op het dak van de bunker.




(Grote) Gefechtsstand
De Grote commandobunker is in december 1975 gesloopt tijdens de aanleg van de rioolzuivering en lag in de noord-oost hoek van het eiland. Het betrof een gestandaardiseerd ontwerp welke op veel door de Duitsers gebruikte vliegvelden in de bezetten landen is gebouwd. Het type bunker werd aangeduid als "Gefechtsstand" (Ausweisstelle) en had een lengte van 28,70 bij 14 meter. Hiermee was het de grootste bunker op het vliegveld en met een muur en dak dikte van 2 meter ook de zwaarste. Het type was voorzien van 2 of 3 observatiegleuven (in dit geval 2) en had een groot aantal betonnen poeren ter ondersteuning van het dak. Hierdoor waren er geen draagmuren nodig waardoor de bunker in kleine ruimtes verdeeld kon worden. Veel van de taken die in de bunker uitgevoerd konden worden, werden normaal gesproken in de naast gelegen barakken uitgevoerd en verplaatste zich pas tijdens een aanval naar de bunker. Aan weerszijde van de 2 ingangen bevond zich een gassluis welke aangesloten was op de hal, deze hal gaf weer toegang tot de kamers in de bunker waar onder andere een kleine telefooncentrale, aparte ruimtes voor de vluchtleiding en 2 verbindingsruimtes waren. Tevens was er ook nog een kamer aanwezig waar men het weer in de gaten hield. Boven de gassluis bevond zich ook nog een toilet en een machineruimte voor onder andere de luchtzuivering. 

Als voorbeeld de vrijwel identieke Gefechtsstand op Fliegerhorst Venlo.


De Gefechtsstand tijdens de sloop op 2 december 1975 - Collectie: Archief van de Dienst Riolering en Waterhuishouding (Beeldbank Amsterdam)


Telefoonbunker
Op veel vliegvelden zijn gestandaardiseerde telefoonbunkers gebouwd waarvan een groot en klein exemplaar bestaat. In het grote exemplaar kwamen de belangrijke lijnen binnen terwijl het kleinere exemplaar vaak voor de dagelijkse telefoonverkeer werd gebruikt. Op het vliegveld in Schellingwoude is men echter van dit standaard type afgestapt en is er daarvoor in de plaats een dunwandige bunker gebouwd. Vermoedelijk ging het hier om een uniek exemplaar die alleen op deze locatie is gebouwd. De bunker had een lengte van 23 meter en een breedte van 4,60 m. De wanddikte was opgemetseld uit een laag metselwerk van 55 cm dik en het dak had een dikte van 50 cm. De bunker stond op een 300 meter afstand van de Gefechtsstand, op het zelfde terrein als waar in 1975 de waterzuivering is gebouwd. Aannemelijk is dus dat de bunker rond 1975 is gesloopt.

Bergplaatsen

Op het terrein lagen 4 waterbergplaatsen voor het opslaan van water. De bunkers waren opgetrokken uit simpel metselwerk met een muurdikte van 30 cm. Aan de bovenzijde van de bunkertjes zat een luik voor het bijvullen van de opslag. In de bunkertjes kon per stuk ongeveer 44.000 liter worden opgeslagen. De kleine bergplaatsen (15 stuks in totaal) lagen verspreid over het hele terrein. Ook deze bunkertjes waren dunwandig uitgevoerd met een muur dikte 10 cm (1 laag metselwerk) De bergplaatsen hadden 2 toegangen 1 op het dak en 1 aan de zijkant en konden worden afgesloten met een stalenluik. Zowel de waterbergplaatsen als de normale bergplaatsen zijn allemaal verdwenen. 

Dubbel Manschappenverblijf


Mogelijk betreft het hier een dubbele manschappenverblijf / Schuilbunker welke nog altijd aanwezig is. Wel ligt de bunker op privéterrein maar vanaf de openbare weg is het enigszins zichtbaar. Van de bunker zelf is maar een klein deel zichtbaar omdat men er een behoorlijk bouwwerk omheen heeft gebouwd. De bunker heeft een lengte van 18,80 bij 7,50 en een muurdikte van 70 cm beton. De bunker is door het Bureau Registratie Verdedigingswerken aangeduid als bergplaats maar naar ons idee komt een manschappenverblijf dichter in de buurt. Gezien de betonnen muren, de ramen ect. 

Bergplaats en Schuilplaats

De bergplaats lag samen met een aantal waterbergplaatsen ter hoogte van de ingang tot de tegenwoordige Piet-Heintunnel. Het betreft een dunwandig gemetseld bouwwerk met muren van 33 cm dik. De opslagbunker bestond uit 2 ruimtes die ieder 4 bij 6 meter lang waren en werden gescheiden door de ingangshal die kon worden afgesloten door een stalendeur. De totale lengte van de bunker bedroeg 6,66 bij 10,58 meter. 

De schuilplaats is tegenwoordig nog altijd aanwezig en ligt op enkele meters afstand van het "dubbele manschappenverblijf" De bunker is gebouwd van beton en heeft 70 cm dikke muren en een lengte van 7,15 bij 7,40 m. De bunker ligt op privéterrein en is vanaf de openbare weg nauwelijks zichtbaar. 

Schuilbunker

Schijnvliegveld Uitdam

Op circa 8 km van het oorspronkelijke watervliegveld bouwde de Duitse bezetter een schijnvliegveld. Dit met het doel de aandacht te verleggen van het echte vliegveld. Het schijnvliegveld lag iets te westen van Uitdam en bestond uit 2 Duitse bouwwerken. Het eerste bouwwerk was een loods omringt door een gemetselde scherfmuur. Het twee bouwwerk was een Observatiebunker die nog altijd aanwezig is. Soort gelijke bunkers zijn op vrijwel alle schijnvliegvelden gebouwd al hebben ze onderling wel forse verschillen. Bij Uitdam betreft het een betonnen bunker van 5 bij 6 meter met een hoogte van 4 meter. De bunker heeft een inwendige maat van 3 bij 4 meter en muren van 1 meter dik. Typisch voor schijnvliegveld bunkers zijn de langgerekte observatiegleuven die in dit geval maar een centimeter of 10 hoog zijn. Hoewel de bunker nog altijd aanwezig is valt deze haast niet op door een aantal bomen en struiken die het zicht op de bunker ontnemen. Ook is de bunker voor een deel betimmerd met schroten door de bewoners in wiens tuin het gevaarte staat.    




 "Overig"
Verspreid over het terrein zijn nog diverse restanten te vinden. Of deze ook daadwerkelijk tot het vliegkamp behoorde is ons niet bekend.


Op het Zeeburg terrein ligt een "Openbare Schuilplaats" daterend uit de Koude Oorlog. De bunker bevind onder de "Amsterdamsebrug" 





Bronvermelding en links naar meer informatie
Boek: Luchtalarm - P. van Wijngaarden
Boek: Bergen 1940 - 1945 - P. Harff en D. Harff