Forten in Nederland

Bij veel mensen zullen deze kolossen van steen ongetwijfeld tot de verbeelding spreken. Het oudste nog bestaande fort van Nederland bevind zich in Zeeland en is het kustfort "Fort Rammekens" Dit fort dateert uit 1547 en is gebouwd ter verdediging van de toen der tijd belangrijke vaarroute naar Middelburg. De bouw van forten kreeg in de geschiedenis meer bekendheid met de komst van "Napoleon Bonaparte" (1769 - 1821) die de in de Tachtigjarige Oorlog opgetrokken "Stelling Den Helder" vanaf 1810 uitbouwde met diverse zware forten. Na Napoleon is de stelling door de Nederlandse staat verder uitgebouwd en hebben de forten tot 1945 onder Duits gezag dienst gedaan. Na de oorlog raakte de forten al snel in verval en werd de Stelling Den Helder in 1957 opgeheven. Een tweede verdedigingslinie waar men niet om heen kan op het gebied van forten is de "Stelling van Amsterdam" en de daarbij horende "Nieuwe Hollandse Waterlinie" De Stelling van Amsterdam bestaat uit 45 forten die in een 135 kilometer grote cirkel om onze hoofdstad Amsterdam zijn gebouwd. De bouw van deze forten vond plaats tussen 1880 en 1920 als onderdeel van de "Waterlinie" waarvoor de Stelling van Amsterdam moest doorgaan. Dit hielt in dat er tijdens een vijandelijke dreiging een groot gebied om Amsterdam heen onder water gezet kon worden en op locaties waar dit niet kon bijvoorbeeld bij dijken, doorgaande wegen of treinsporen bouwde men de forten. In het verlengde van de Stelling van Amsterdam werd in die zelfde tijd gewerkt aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze linie werd gezien als de belangrijkste verdedigingslinie van Nederland en is gesitueerd aan de oostelijke grens van de "Vesting Holland" (Huidige randstad) Grofweg begon de linie in de Zuiderzee met "Fort Pampus" en liep via Muiden, om Utrecht heen richting de Biesbosch (Rotterdam) Ook hier gold dat er in geval van een vijandelijke dreiging een groot gebied rondom de randstad onder water gezet kon worden. Langs de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn 46 forten gebouwd. 

Fort Kijkuit

Fort bij Vechten

Fort Rammekens

De Stelling van Amsterdam staat reeds op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn de plannen daartoe inmiddels in volle gang gezet. Hiermee zijn de forten beschermd tegen sloop activiteiten en vormen ze vandaag de dag bijzonder fraaie stukjes natuur in de gehaaide toestand van onze dagelijkse maatschappij. Veel van de forten zijn inmiddels gerestaureerd en bolwerken geworden van creatieve geesten. Enkele forten worden commercieel uitgebuit. Maar over het algemeen zijn de meeste forten wel een aantal keer per jaar vrij te bezoeken. 

In het onderstaande overzicht treft u een lijst met forten die zich op Nederlandse grondgebied bevinden. Daartussen zitten overigens ook enkele batterijen uit de zelfde tijd. De vele schansen die ons land rijk is zijn daar in tegen weer niet in de lijst opgenomen. Uiteraard zit er ook weer een map bij zodat u de forten zelfs eens kunt bezoeken. Voor een lijst met door ons bezochte forten zie deze link.

Forten in Nederland
Nr.	Naam:	Stelling:	Locatie:	Bouwjaar:	Huidige staat:
1.	Fort Kijkduin	Stelling Den Helder	Den Helder	1813	Museum
2.	Fort Erfprins	Stelling Den Helder	Den Helder	1811	Defensie
3.	Fort Dirks Admiraal	Stelling Den Helder	Den Helder	1812	Opengesteld
4.	Fort Harssens	Stelling Den Helder	Den Helder	1879	Opengesteld
5.	Fort Westoever	Stelling Den Helder	Den Helder	1825	Brouwerij / cafe
6.	Fort Oostoever	Stelling Den Helder	Den Helder	1833	Toegankelijk
7.	Batterij Kaaphoofd	Stelling Den Helder	Den Helder		Paardenstal
8.	Oostbatterij	Stelling Den Helder	Den Helder	1781	Gesloopt
9.	Fort bij Edam	Stelling van Amsterdam	Edam	1885	Aanwezig
10.	Fort bij Kwadijk	Stelling van Amsterdam	Kwadijk	1894	Nooit afgebouwd
11.	Fort benoorden Purmerend	Stelling van Amsterdam	Zuidoostbeemster	1886	Wijngroothandel
12.	Fort aan de Nekkerweg	Stelling van Amsterdam	Zuidoostbeemster	1912	Hotel / wellness
13.	Fort aan de Middenweg	Stelling van Amsterdam	Wijdewormer	1914	Natuurgebied
14.	Fort aan de Jisperweg	Stelling van Amsterdam	Westbeemster	1914	Natuurgebied
15.	Fort bij Spijkerboor	Stelling van Amsterdam	Westbeemster	1889	Museum
16.	Fort bij Marken-Binnen	Stelling van Amsterdam	Markenbinnen	1899	Opleidingscentrum
17.	Fort bij Krommeniedijk	Stelling van Amsterdam	Uitgeest	1903	Woonunits
18.	Fort aan de Ham	Stelling van Amsterdam	Uitgeest	1903	Museum
19.	Fort bij Veldhuis	Stelling van Amsterdam	Heemskerk	1893	Luchtoorlog Museum
20.	Fort bij St. Aagtendijk	Stelling van Amsterdam	Beverwijk	1899	muziekoefenruimte
21.	Fort Zuidwijkermeer	Stelling van Amsterdam	Assendelft	1903	Natuurgebied
22.	Fort bij Velsen	Stelling van Amsterdam	Beverwijk	1885	Opslagplaats
23.	Fort bij IJmuiden	Stelling van Amsterdam	IJmuiden	1881	Museum
24.	Fort benoorden Spaarndam	Stelling van Amsterdam	Velserbroek	1885	Verwaarloosd / leegstand
25.	Fort bezuiden Spaarndam	Stelling van Amsterdam	Spaarndam	1882	Horeca / kinderopvang
26.	Fort bij Penningsveer	Stelling van Amsterdam	Haarlemmerliede	1901	Bedrijfsruimte
27.	Fort bij de Liebrug	Stelling van Amsterdam	Haarlemmerliede	1899	Bedrijfsruimte
28.	Fort aan de Liede	Stelling van Amsterdam	Halfweg	1843	Opslagplaats
29.	Fort bij Muiderberg	Stelling van Amsterdam	Muiderberg	1914	Nooit afgebouwd
30.	Fort aan de Schiphol	Stelling van Amsterdam	Schiphol	1846	In 1934 gesloopt
31.	Fort bij Heemstede	Stelling van Amsterdam	Cruquius	1918	Gesloopt 1960 / park
32.	Voorstelling bij Vijfhuizen	Stelling van Amsterdam	Vijfhuizen	1917	Golfbaan
33.	Fort bij Vijfhuizen	Stelling van Amsterdam	Vijfhuizen	1889	Bedrijfsruimte
34.	Batterij aan de IJweg	Stelling van Amsterdam	Hoofddorp	1906	Grotendeels gesloopt
35.	Fort bij Hoofddorp	Stelling van Amsterdam	Hoofddorp	1903	Schietvereniging
36.	Batterij aan de Sloterweg	Stelling van Amsterdam	Hoofddorp	1906	Leegstand
37.	Fort bij Aalsmeer	Stelling van Amsterdam	Aalsmeerderbrug	1905	CRASH Luchtoorlog Verzetsmuseum
38.	Fort Kudelstaart	Stelling van Amsterdam	Kudelstaart	1905	Jachthaven
39.	Fort bij De Kwakel	Stelling van Amsterdam	De Kwakel	1890	Horeca
40.	Fort aan de Drecht	Stelling van Amsterdam	Uithoorn	1911	Horeca
41.	Fort bij Uithoorn	Stelling van Amsterdam	Mijdrecht	1911	Opslagruimte
42.	Fort Waver-Amstel	Stelling van Amsterdam	Waverveen	1886	Bedrijfsruimte
43.	Fort in de Botshol	Stelling van Amsterdam	Abcoude	1895	Natuurgebied
44.	Fort aan de Winkel	Stelling van Amsterdam	Abcoude	1893	Kampeerterrein
45.	Fort bij Abcoude	Stelling van Amsterdam	Abcoude	1883	Natuurgebied
46.	Fort bij Nigtevecht	Stelling van Amsterdam	Abcoude	1904	Horeca
47.	Fort Hinderdam	Stelling van Amsterdam / NHW	Nederhorst Den Berg	1848	Natuurgebied
48.	Fort Uitermeer	Stelling van Amsterdam / NHW	Weesp	1845	Ruïne
49.	Torenfort aan de Ossenmarkt	Stelling van Amsterdam	Weesp	1861	Bedrijfsruimte
50.	Muizenfort	Stelling van Amsterdam / NHW	Muiden	1874	Museum
51.	Westbatterij	Stelling van Amsterdam / NHW	Muiden	1852	Zeeverkenners
52.	Kustbatterij bij Diemerdam	Stelling van Amsterdam		1889	Horeca
53.	Fort aan de Pampus	Stelling van Amsterdam / NHW	IJmeer	1887	Museum
54.	Kustbatterij bij Durgerdam	Stelling van Amsterdam	Amsterdam	1883	Horeca
55.	Fort Ronduit	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Naarden	1873	Niet toegankelijk
56.	Batterijen aan de Karnemelksloot	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Naarden	1873	Niet toegankelijk
57.	Offensief voor Naarden	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Bussum	1868	Toegankelijk
58.	Infanteriestelling De Franse Kamp	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Bussum	1905	Toegankelijk
59.	Muiderslot	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Muiden	1285	Museum
60.	Torenfort aan de Ossenmarkt	Nieuwe Hollandse Waterlinie
61.	Fort Kijkuit	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Kortenhoef	1844	Opengesteld
62.	Fort Spion	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Loosdrecht	1844	Kampeerterrein
63.	Fort Nieuwersluis	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Nieuwersluis	1881	Opengesteld
64.	Fort bij Tienhoven	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Tienhoven	1850	Natuurgebied
65.	Werk bij Maarsseveen	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Maarssen	1881	Recreatie
66.	Fort aan de Klop	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Utrecht	1850	Recreatie
67.	Fort De Gagel	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Utrecht	1850	Opengesteld
68.	Fort op de Ruigenhoekse Dijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Groenekan	1868	Recreatie
69.	Fort Blauwkapel	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Utrecht	1849	Recreatie
70.	Fort op de Voordorpse Dijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Groenekan	1879	Evenemententerrein
71.	Fort op de Biltstraat	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Utrecht	1816	Educatief centrum
72.	Werken bij Griftenstein	Nieuwe Hollandse Waterlinie	De Bilt	1914?	Natuurgebied
73.	Werk aan de Hoofddijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Utrecht	1879	Botanische tuin
74.	Fort Vossegat	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Utrecht	1817	Defensie
75.	Lunetten op de Houtense Vlakte	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Utrecht	1819	Divers
76.	Fort Rijnauwen	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Bunnik	1867	Natuurgebied
77.	Fort bij Vechten	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Bunnik	1867	Natuur / museum
78.	Fort bij ‘t Hemeltje	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Houten	1878	Bedrijventerrein
79.	Batterijen aan de Overeindseweg	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Nieuwegein	1872	Evenemententerrein
80.	Fort Jutphaas	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Nieuwegein	1846	Horeca
81.	Fort Vreeswijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Nieuwegein	1855	Scoutingterrein
82.	Werk aan de Waalse Wetering	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Houten	1875	Natuur / toegankelijk
83.	Batterij aan de noordelijke Lekdijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Schalkwijk	1910	Gesloopt
84.	Fort Honswijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Schalkwijk	1844	Bedrijfsruimte
85.	Lunet aan de Snel	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Schalkwijk	1845	Bedrijfsruimte
86.	Werk aan de Korte Uitweg	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Tull en Het Waal	1871	Bedrijfsruimte
87.	Werk aan de Groeneweg	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Schalkwijk	1914	Natuur, recreatie
88.	Batterijen aan de zuidelijke Lek	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Hagestein		Verdwenen
89.	Fort Everdingen	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Everdingen	1842	Brouwerij
90.	Infanteriestelling Fort Everdingen	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Culemborg	1914	Aanwezig
91.	Werk aan de Spoel	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Culemborg	1816	Horeca
92.	Geschutsbanken achter de Diefdijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Culemborg	1879	Aanwezig
93.	Werk op de spoorweg bij de Diefdijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Acquoy	1880	Niet toegankelijk
94.	Batterijen achter de Diefdijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Culemborg	1879	Verdwenen
95.	Batterijen aan de Meerdijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Asperen		Verdwenen
96.	Fort Asperen	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Acquoy	1846	Horeca
97.	Wapenplaats bij Asperen	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Asperen	1939	Aanwezig
98.	Batterij aan de Nieuwe Lingedijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Asperen	1845	Aanwezig
99.	Fort bij Herwijnen	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Herwijnen	1878	Geofort
100.	Fort Vuren	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Vuren	1844	Horeca
101.	Batterijen bij Dalem	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Gorinchem	1831	Verdwenen
102.	Batterij aan de Broekse Sluis	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Heukelum	1901	Aanwezig
103.	Batterij aan de Krinkelwinkel	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Gorinchem	1831	Verdwenen
104.	Slot Loevestein	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Poederoijen	1357 +/-	Museum
105.	Batterij onder de Brakel	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Brakel	1880	Aanwezig
106.	Batterij onder Poederoijen	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Poederoijen	1880	Aanwezig
107.	Geschutsstanden op de dam in de Maas	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Brakel	1905	Verdwenen
108.	Fort bij Giessen	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Giessen	1878	Natuur
109.	Batterij in de Postweide	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Woudrichem	1854	Particulier
110.	Fort aan de Uppelse Dijk (Fort Altena)	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Werkendam	1847	Recreatief
111.	Batterij achter het Fort aan de Uppelse Dijk	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Werkendam	1847	Verdwenen
112.	Werk aan de Bakkerskil	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Nieuwendijk	1878	Bed en breakfast
113.	Fort bij het Steurgat	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Werkendam	1881	Bewoond
114.	Fort Pannerden	Nieuwe Hollandse Waterlinie	Doornenburg	1869	Museum
115.	Fort Buitensluis	Stelling van het Hollands Diep en het Volkerak	Numansdorp	1874	Recreatief
116.	Fort de Roovere	West-Brabantse waterlinie	Halsteren	1628	Natuur
117.	Fort Hedikhuizen	Zuiderwaterlinie	Hedikhuizen	1862	Evenementenlocatie
118.	Fort Henricus	West-Brabantse waterlinie	Steenbergen	1626	Natuurgebied
119.	Fort Lunet	Zuiderwaterlinie	Raamsdonksveer	1837	Horeca
120.	Fort Orthen	Zuiderwaterlinie	's-Hertogenbosch	1630	Bedrijfsruimte
121.	Fort Prins Frederik	Stelling van het Hollands Diep en het Volkerak	Ooltgensplaat	1809	Camping
122.	Fort Sabina	Stelling van het Hollands Diep en het Volkerak	Heijningen	1820	Natuurgebied
123.	Fort St. Gertrudis	Zuiderwaterlinie	Geertruidenberg	1776	Evenemententerrein
124.	Fort Sint Pieter	Vestingwerken van Maastricht	Maastricht	1701	Toegankelijk
125.	Fort Ellewoutsdijk	Westerschelde	Ellewoutsdijk	1839	Recreatief / natuur
126.	Fort aan de Buursteeg	Grebbelinie	Renswoude	1786	Bezoekerscentrum
127.	Fort Noorddijk	Stelling van de monden van de Maas en het Haringvliet	Hellevoetsluis	1884	Natuurgebied
128.	Fort Penserdijk	Stelling van de monden van de Maas en het Haringvliet	Tinte	1883	Natuurgebied
129.	Fort Sint Michiel		Venlo	1641	Nagenoeg verdwenen
130.	Fort Rammekens		Ritthem	1547	Museum
131.	Fort de Ruyter		Ritthem	1913	Ruïne
132.	Fort de Hel		Willemstad	1811	Cultureel
133.	Fort Bovensluis	Stelling van het Hollands Diep en het Volkerak	Willemstad	1861	Camping
134.	Fort Willem		Maastricht	1815	Speeltuin