Fliegerhorst Havelte


Met de aanleg van Flugplatz Steenwijk, beter bekend onder de naam Fliegerhorst Havelte is de Duitse bezetter in oktober van het jaar 1942 gestart. Zeer waarschijnlijk na het falen van het vliegveld in Peest waar het te drassig was om een vliegtuig te landen. In totaal werkte er circa 5600 man aan het 600 hectare grote gebied waar het vliegveld zou moeten komen. Voor de aanvoer van goederen werd er een spoorlijn aangelegd die aansloot op het bestaande spoor tussen Meppel en Steenwijk. Op het vliegveld zelf liepen diverse smalspoorbanen die de grondstoffen voor de verschillende bouwprojecten over het terrein verspreiden. Het meeste werk zat in het egaliseren van de ruwe heidegronden voor de aanleg van de landingsbaan en rolbanen. Voor de huisvesting van de arbeiders en het Luftwaffe personeel werden er diverse barakkenkampen gebouwd en in de nabijheid van het Hunehuis verrees een Arbeidslager voor circa 1000 dwangarbeiders. Rond het begin van 1945 was de traag verlopen aanleg van het vliegveld bestaande uit 1 voltooide landingsbaan zo goed als gereed maar hier kwam een einde aan op 23 en 24 maart toen het voor een groot deel weer verwoest door geallieerde bombardementen. Na de oorlog is het vliegveld vrijwel geheel weer afgebroken en zijn de bouwmaterialen hergebruikt voor de wederopbouw. Toch zijn er voor het oplettende oog nog een hoop sporen uit de oorlog zichtbaar en is de Duitse infrastructuur ten dele nog aanwezig. De afgelopen 5 jaar hebben wij Havelte diverse malen bezocht en de meeste relicten onderzocht en gefotografeerd waarvan onderstaand verslag het resultaat is.

Start en Landingsbaan
De eerste startbaan van het vliegveld lag horizontaal aan de Nieuwe Ruiterweg en is in zijn geheel nog aanwezig. Met de aanleg van Startbahn I is in 1942 begonnen en is in 1943 voltooid. Deze baan had een breedte van 80 meter en lengte van een goede 1400 meter. Tegenwoordig is dit een groenstrook maar in de oorlog was de hele baan voorzien van een dubbele laag klinkers waar ter camouflage een laag graszode op is gelegd. Na de oorlog zijn de circa 1 miljoen straatklinkers weer hergebruikt voor diverse wederopbouw projecten in onder andere de randstad. Aan de onderzijde van de baan was een groot rolveld aanwezig wat omheind werd door de hoofd-rolbaan. Aan deze rolbaan lagen diverse hangars en gebouwen die dienst deden als commandocentra voor de vliegleiding en de weerberichtendienst Ook lagen hier de Gefechtsstand en was een een brandstofdepot en een brandweerkazerne. Op deze locatie staat tegenwoordig een moderne woonwijk en hier is op het Wachtgebouw na, die aan de voormalige poort van het vliegveld stond vrijwel niks meer aanwezig.
Figuur 1: Tegenwoordig een is de landingsbaan een prachtig stukje natuur
Onderstaande luchtfoto is een uitsnede met daarop de landingsbaan en de Duitse bebouwing. De foto is op 23 maart 1945 gemaakt door de RAF net na een zwaar bombardement. Veel van de bomkrater zijn nog altijd duidelijk in het landschap zichtbaar. Figuur 2 
1 t/m 8 = Hangars 28 = Wachtgebouw
21 = Commandopost met toren 29 = Garage
22 = Vliegleiding en Weerberichtendienst 30 = Soldatenbarakken
23 = Watertank 31 = Soldatenbarakken
24 = Officierscasino 34 = Brandweerkazerne
25 = Gefechtsstand (Bunker) 35 = Oud Buitenhuisje
26 = Keuken 37 = Brandstof Opslag
27 = Kommandantur 39 = Arbeidersbarak

Het Duitse Wachtgebouw waar onder andere een cellencomplex in zat. Links stond een slagboom die de weg richting het vliegveld afsloot. De Landingsbaan hoe deze er tegenwoordig bij ligt. 


Rolbanen, Splitterboxen en Hangars
Ook de Rolbanen waren voorzien van straatklinkers en graszode net als bij de startbaan. In noordelijke richting liepen de rolbanen het bos in waar een tal van vliegtuigen verdekt opgesteld konden worden in zogenoemde Splitterboxen. Dit waren grote opgetrokken U-vormige en 3 meter hoge aarde wallen waarin vliegtuigen geparkeerd konden worden (Abstellboxen van het type Ypenburg Halle) Dit waren voor een groot deel open hangars die door middel van camouflagenetten aan het oog ontrokken werden. Aan het einde van deze Splitterboxen stond een grote loods die mogelijk dienst deed als werkplaats en hangar. Op oude luchtfoto's zijn hier duidelijk de puntdaken van zichtbaar. Maar ook vandaag de dag zijn hier de restanten van in het veld terug waarneembaar. De Splitterboxen zijn in 2 groepen te verdelen die ieder uit een 6 tal boxen bestonden. Van de eerste groep vrijwel alle boxen al dan niet geheel overgroeid in goede staat bewaard gebleven. De boxen behorende tot groep 2 zijn vrijwel geheel verdwenen. 
Figuur 3
Splitterboxen - Groep 1 (1 t/m 5)
Vanaf de westkant van de startbaan loopt een rolbaan die in de oorlog 12 meter breed was circa 500 meter omhoog het beboste gebied in. Vanaf dat punt split de rolbaan in 2 delen waaraan de splitterboxen lagen. Op de onderstaande luchtfoto uit 1945 zijn deze Abstellboxen meer dan goed zichtbaar. Na verluid konden er 2 vliegtuigen per box worden gestald. Het verzet die het vliegveld in in 1944 vrij gedetailleerd in kaart heeft gebracht maakt tevens melding dat er 3 stukken geschut (Flak) op de Havelterberg nabij Splitterbox 5 hebben gestaan, in het veld is hiervan niks meer terug te vinden. 
Figuur 4 
De Spitterboxen die op 1 na alle in het bos liggen en flink zijn overgroeid worden op een reliëfkaart duidelijk zichtbaar.
Figuur 5
De rolbaan die landingsbaan verbind met de in het bos gelegen hangars. (groep 1) Splitterbox 1 - Geheel zichtbaar en voorzien van een informatiebordje.
Splitterbox 2 - Het betreft hier een overgroeide arm van een box. De gehele box op 1 foto zetten is onmogelijk door de begroeiing. De rolbaan die de Splitterboxen onderling met elkaar verbind.
Splitterbox 3 - Wederom een overgroeide arm. Splitterbox 3 - Funderingsresten
Splitterbox 4 - Ook deze is geheel overgroeid. Splitterbox 4 - Een betonnen plaat van 2 bij 2 meter en een dikte van 20 cm.
Splitterbox 4 - Ook hier is een deel van de funderingsbalk nog aanwezig. Splitterbox 5 - Hier loopt een paadje over een deel van de Splitterbox.
Splitterbox 5 - Ook hier resten van een betonnen constructie. Splitterbox 6 - Op hoogte kaarten zijn enigszins de contouren zichtbaar. Op locatie niet meer dan een grasveldje. (groep 2)
Splitterbox 7 - Ook hier is de box geheel verdwenen en verraad een veldje met gras de locatie. Splitterbox 8 - Geheel verdwenen.
Rolbaan waaraan het einde werd gebruikt als inschietheuvel van het boordwapen. Deze is overigs geheel verdwenen. Splitterbox 9 - Geheel verdwenen.
Splitterbox 10 - Mogelijk niet de juiste locatie. Zandwinningsplek waar zand is afgegraven voor de aanleg van het vliegveld,  

Splitterboxen - Groep 2 (6 t/m 10)
Deze boxen zijn vrijwel geheel verdwenen, slechts enkele grasveldjes in knikvorm verraden dat hier ooit Splitterboxen hebben gelegen. Iets naast box 10 is nog een grote zandafgraving aanwezig waarvan het zand is gebruikt voor de aanleg van de landingsbaan en de rolbanen. In de volksmond heet deze afgraving het "Gat van Berend Boer" de officiële naam is het "Finse Meertje" Niet ver hier vandaan hebben nog diverse Duitse gebouwen gestaan waarvan enkel het Toiletgebouw bewaard is gebleven. Op deze locatie stonden een viertal loodsen die mogelijk gebruikt werden door de arbeiders. Ook is er op deze locatie nog een betonnen waterreservoir aanwezig en mogelijk wat brokstukken van een schuilbunker die hier heeft gestaan. De overige gebouwen zijn vrijwel direct na de oorlog weer afgebroken.

Figuur 6: Rechtsboven de Duitse Loodsen met daaronder de grote zandafgraving, met aan de linker kant diverse sporen richting de landingsbaan. Links op de foto zijn diverse Splitterboxen zichtbaar van groep 2. 

Toiletgebouw - Tegenwoordig goed verstopt in het bos
Waterreservoir / Brandput
Plattegrond van de schuilbunker (Figuur 7)
Plattegrond van het waterreservoir (Figuur 8)


Uffelter Binnenveld 
Figuur 9
Het Uffelter Binnenveld is een circa 100 hectare en rijk gevarieerd natuurgebied waar nog altijd een paar kilometer groot loopgravenstelsel door heen loopt. Het stelsel begint bij de Meeuwenveen wat een barakkenkamp voor de Duitse Luftwaffe soldaten en vliegeniers was. Op het terrein staan nog altijd de originele Duitse barakken en bijbehorend trafo-huisje. De zelfde barakken zouden onder andere op Fliegerhorst Twente zijn gebouwd. Vanaf dit terrein loopt het stelsel in een grote ronde kring met vele zijtakken en schuttersputjes over het Uffelter Binnenveld weer terug richting Meeuwenveen. Halverwege het stelsel buigt een gedeelte van het loopgraaf af richting een Flakstelling. Over deze stelling doen veel verhalen te ronde maar de oplossing is nog altijd niet gevonden. Duidelijk aanwezig zijn drie grote gaten in de grond met resten beton in de vorm van circa vijf trede trapjes, een plaat beton met een vierkant gat in het middel en de restanten van een opgeblazen bunker waar een pantserkoepel op heeft gezeten. Volgens sommige zou in gat 1 een munitiebunker hebben gestaan, gat 2 zou een bomkrater zijn en gat 3 zou een Flakbunker zijn geweest. Naar ons idee zijn alle 3 de gaten restanten van een Flak-beddingen. Echter is deze stelling vlak voor het einde van de oorlog door de Duitsers zelf opgeblazen en ontbreekt tot nu toe het antwoord op de vragen. De loopgraven op het Uffelter Binnenveld behoorde overigs tot de Frieslandriegel en lopen / liepen nog vele vele kilometers verder in beide richtingen. Ook schijnt er nog een bunker te liggen onder een bult zand maar dit is zeer twijfelachtig. Via een konijnenhol konden wij een meter diep de heuvel inkijken maar geen spoor van een bunker. Op luchtfoto's valt wel te zien dat hier enigszins een activiteit gaande was zo liep er in ieder geval een loopgraaf doorheen.

Loopgraaf Loopgraaf
Het einde van de loopgraven word verdedigd door een nest mieren Flakstelling gat 1 - Hier bevinden zich 2 trappetjes en een plaat beton van circa 2 bij 2 meter
Trappetje 1 in gat 1 Plaat beton in gat 1
Trappetje 2 in gat 1 Gat 2 schijnt een 10 meter brede bomkrater zijn. Naar ons idee klopt dat niet, het gat is vierkant en op luchtfoto's is hier enigszins bebouwing te zien. 
Gat 3 - Hier zijn resten van een Tobruk achtige constructie te vinden waar een pantserkoepel op heeft gezeten. Waarschijnlijk heeft er nog een bunker of bedding aan vast gezeten. Plek van de pantserkoepel, de bevestigingsbouten zijn nog aanwezig.
Aan de binnenzijde bevinden zich een drietal munitie nisjes  Ook in gat 3 is een soortgelijk trappetje te vinden.
Onder deze heuvel schijnt een bunker te liggen. Een of andere dier heeft de bunker gezocht maar niet gevonden. Via dit hol kan je zeker 1,5 meter de heuvel in kijken maar geen bunker te bekennen.

Barakkenkamp aan de Meeuwenveen en Konijenbergen
Op deze locatie verrees een barakkenkamp voor de Reichsarbeitsdienst bestaande uit circa 15 gebouwen. Op het terrein wat tegenwoordig word aangeduid als het Meeuwenveen liggen een 3 tal legerinningsgebouwen die in de eerste tijd bestemd waren voor de Luftwaffe-helferinnen, Dit was een vrouwelijke tak van de Luftwaffe die in de nabij gelegen munitiewerkplaats werkte. Later zijn deze panden gebruikt voor de huisvesting van de Luftwaffe piloten. De panden zijn nog altijd in goede staat aanwezig en in gebruikt door een bedrijf. De gebouwen hebben een gemiddelde lengte van 28 bij 14 meter en een muurdikte van 55 cm. Tussen de legeringsgebouwen bevind zich ook nog een Duits transformatorhuisje. Op enkele honderden meters afstand hebben bij de Konijnenbergen nog enkele Duitse panden gestaan die allemaal na de oorlog zijn gesloopt. Het betroffen hier diverse legeringsgebouwen en gebouwen voor de persoonlijke hygiëne. Ook was er op deze locatie een waterzuivering aanwezig waarvan delen van het gemetselde riool en putten op diverse punten nog zijn terug te vinden.  
Figuur 10
1 = Legeringsgebouw - Aanwezig 7 = Toiletgebouw
2 = Legeringsgebouw - Aanwezig 8 = Wasgelegenheid
3 = Legeringsgebouw - Aanwezig 9 = Toiletgebouw
4 = Legeringsgebouw 10 = Waterzuivering
5 = Legeringsgebouw 11 t/m 15 = Onbekend
6 = Legeringsgebouw 16 =Transformatorhuisje - Aanwezig

Legeringsgebouw 1 Legeringsgebouw 2
Legeringsgebouw 3 Trafo of toch een Toiletgebouwtje?
Gedeelte van het gemetselde riool Diverse putten zijn in het landschap nog aanwezig
Zelfs de Duitse putten konden tegen stootje een stootje Sinds 2014 een nieuwe putdeksel, nog in gebruik?

Gefechtsstand en Telefoonbunker
Net als op de meeste Fliegerhorste is er op Havelte ook een combinatie gemaakt van een commandobunker en een telefoonbunker welke op korte afstand van elkaar zijn gebouwd. De Gefechtsstand bevond zich in de buurt waar tegenwoordig de straat Parkkamp ligt. De telefoonbunker is als enige nog aanwezig en bevind zich onder een hoop zand in een speeltuintje aan het Churchillplantsoen. Of het hier om de gestandaardiseerde types gaat net als elders op de Duitse vliegvelden is ons niet bekend.

De telefoonbunker, goed verstopt onder het zand. De Duitsers hebben bij deze bunker gekozen voor een heel bijzondere 'gele' nooduitgang Slechts een puntje van de bunker is zichtbaar.

Duitse Spoorlijn / Smalspoor
Deze smalspoorbanen zijn door de bezetter veelvuldig gebruikt bij de aanleg van grote bouwprojecten zoals vliegvelden en bunker stellingen. Het voordeel van deze spoorbaantjes was dat vrij gemakkelijk te plaatsen waren en relatief makkelijk weer te verplaatsen. Over deze spoorlijntjes reden locomotieven met daar achter enkele lorries voor het vervoer van zand voor de landingsbanen en bouwmaterialen voor de gebouwen. Voor het eerste spoor was er een aansluiting gemaakt op de reeds bestaande spoorweg tussen Meppel en Steenwijk, vanaf daar liep het in oostelijke richting naar het vliegveld waar het uitkwam bij het brandstofdepot waar circa 40,000 liter brandstof lag opgeslagen. Een tweede smalspoorbaan liep vanaf de Zuidweg in Uffelte waar tevens een locomotiefloods was via de zandafgraving (Gat van Berend Boer) naar de tweede (kleine) startbaan die bij het bij het beëindigen van de oorlog nog vol in aanbouw was. Mogelijk zijn de smalspoorbanen verschillende keren verlegd in de diverse bouwfases van het vliegveld. Een klein stukje van het verder geheel verdwenen spoor is in 2006 terug gevonden en vrij gegraven. Ook liggen er enkele (niet originele) stukken spoor en een aantal kieplorries bij de parkeerplaats van het Vlinderparadijs. Er zijn plannen om in het gebied weer een 8 km lange smalspoorbaan aan te leggen als toeristische attractie.

Het stukje smalspoor wat in 2006 is terug gevonden. Het betreft 1 spoordeel bestaande uit 2 spoorstaven van een meter of 6 ondersteund door betonnen steunen die om de meter werden geplaatst.
Soortgelijke wagentjes (Lorries) deden dienst op Fliegerhorst Havelte Deze bevinden zich nabij de parkeerplaats van het Vlinderparadijs

2e Startbaan / Landingsbaan
Figuur 11
De tweede startbaan van Fliegerhorst Havelte lag op circa 2 kilometer afstand van baan 1 en had een lengte van 750 meter (70 meter breed). Deze kleinere baan is door het beëindigen van de oorlog nooit in gebruikt geweest en was in mei 1945 dan ook nog in aanbouw. Vandaag de dag is de baan nog altijd zichtbaar aanwezig. Aan de linkerkant van de baan liep een lange rolbaan vanaf de startbaan richting de tegenwoordige Van Helomaweg die door de Duitsers is verbreed en eveneens diende als rolbaan. Aan deze weg lagen ook de hangars en opstelplaatsen voor de vliegtuigen die van de baan gebruik zouden gaan maken. De fundering van 1 van de hangars is nog altijd aanwezig maar voor de rest herinnert vrijwel niks meer in dit gebied aan de oorlogsperioden. De Van Helomaweg is tegenwoordig een vrij drukke weg tussen Havelte en het verderop gelegen Frederiksoord. Het onderste deel van de rolbaan is nog in originele staat aanwezig en word gebruikt door militaire voertuigen die oefenen in dit gebied. Het bovenste deel van de rolbaan is vrijwel geheel opnieuw met straatklinkers aangelegd en draagt tegenwoordig de naam Schipslootweg. Ter misleiding zijn er rond Fliegerhorst Havelte ook nog 2 schijnvliegvelden aangelegd waarvan de eerste zich bevond nabij het Friese Wold (Oude Willem, gemeente Diever) en een tweede schijnvliegveld werd aangelegd in het plaatsje Zorgvlied (gemeente Westerveld) Van beide schijnvliegvelden is waarschijnlijk niks bewaard gebleven.

Het begin van de startbaan. De baan lag voor het grootste deel aan de linkerkant van het pad. Halverwege de starbaan is goed te zien dat de vegetatie op de baan afsteekt tegen het verder met heide begroeide landschap. 
Het einde van de startbaan. Verspreid in dit gebied liggen diverse kleine brokstukken beton. De rolbaan vanaf het einde de startbaan. Deze weg sluit aan op de Schipslootweg.
De onderste rolbaan die tegenwoordig op militair oefenterrein ligt.  De Van Helomaweg die dienst deed als rolbaan. De  hangars lagen aan de zowel aan de linker als aan de rechterkant van deze weg in de weilanden.
De rolbaan aan de Schipslootweg gezien vanaf de kruising met de Van Helomaweg. Waarschijnlijk is de gehele fundering van de hangar nog aanwezig enigszins half onder de grond. 
Dit type hangar was afwijkend tegenover de andere hangars in dit gebied, waarschijnlijk ging het hier om een verwarmde hangar die tevens dienst deed als reparatiewerkplaats. Het meest zichtbare deel van de fundering.
Waarschijnlijk een soort smeerput / kelder gezien de klimijzers. De hangar is voor het grootste deel behoorlijk overwoekerd door struikgewas.

Op de onderstaande uitsnede van een luchtfoto die gemaakt is op 23 maart 1945 zijn duidelijk de rolbanen en de hangars zichtbaar op de Van Helomaweg. De Johannes Post Kazerne bestond in 1945 nog niet maar is ter oriëntatie op deze foto aangegeven.
Figuur 12

Luchtfoto van 26 december 1944 met daarop de startbaan die op dat moment nog vol in aanbouw was
Figuur 13

Arbeidslager - Werkkamp aan de Hunebeddenweg
Aan de Hunebeddenweg zijn nog altijd de contouren te zien van het Arbeidslager wat hier tot 1944 heeft gestaan. Het kamp was een werkkamp voor Joodse dwangarbeiders die veelal door razzia's elders in het land uiteindelijk te werk zijn gesteld op het vliegveld. In totaal zouden hier circa 1000 man zijn ondergebracht verspreid over 50 barakken. Het barakkenkamp is eenmaal per ongeluk gebombardeerd en heeft uiteindelijk plaats moeten maken voor de bouw van de 3e startbaan die over de Hunnebeddenweg zou gaan lopen. Hiervoor moesten ook de 2 hunebedden wijken aan het begin van de weg, waardoor de grootste geheel werd afgebroken en gedumpt in 7 meter diep gat en de kleinste verdween onder een bult zand. De hunebedden zijn na de oorlog in 1949 weer in ere hersteld en van de landingsbaan is uiteindelijk weinig terecht gekomen. Van het werkkamp zijn met name op de hoogte / reliëf kaart nog duidelijk de locaties zichtbaar waar de barakken hebben gestaan. In het veld zelf is duidelijk een verschil in vegetatie zichtbaar en het pad wat tussen het kamp doorliep. Verder is er op wat puin en bomkraters na niks meer zichtbaar van het kamp.

Links een Uitsnede van een Reliëfkaart, rechts een uitsnede van een moderne luchtfoto. Duidelijk zichtbaar zijn de contouren van het werkkamp.
Figuur 14

Op de voorgrond 1 vele bomkraters in het gebied. Bovenaan de foto lag het kamp. Het pad wat door het midden van het kamp liep.
Puinresten van het kamp. Duidelijk waarneembaar is het verschil in vegetatie. Waar het kamp lag groeit hoofdzakelijk gras en het omliggende gebied bestaat uit heide. 

Duits Hospitaal - Eursingerlaan
Buiten de grenzen van het vliegveld bevond zich aan de Eursingerlaan een Duits Hospitaal gebouw. Dit pand is nog altijd aanwezig en behoord tot een bedrijf wat zich inzet voor maatschappelijke dienstverlening. In Steenwijk waren eveneens enkele bestaande panden als hospitaal ingericht waar op 1 van de panden nog altijd een rood kruis op het dak zichtbaar is wat hier door de Duitse bezetter op is aan gebracht. Dit in de hoop een bombardement te voorkomen.

Het Duitse Hospitaal Ook hier is weer de karakteristieke "Heimatstijl" toegepast. 
Het gebouw is circa 34 meter lang en 60 meter breed. De muren van het hospitaal zijn 44 cm dik.
Diverse panden in deze straat waren door de bezetter gevorderd. Op 1 pand is het rode kruis nog vaag zichtbaar. Close up van het rode kruis. Volgens een bewoner waren er in de straat meerdere van deze kruizen op de daken geschilderd, deze is als enige nog bewaard gebleven.

Nawoord
In bovenstaand schrijfsel zijn wij niet te diep ingegaan op de geschiedenis van het vliegveld, maar lag de nadruk meer op wat er na meer dan 70 jaar nog nog zichtbaar is gebleven. De conclusie luid dat er een groot deel van de Duitse structuren in het landschap nog enigszins aanwezig zijn maar dat de bebouwing in grote maten na de oorlog weer is afgebroken. Alle foto's in dit verslag zijn tijdens diverse dag vullende wandelingen over het voormalig vliegveld door Bunkerinfo.nl gemaakt en daarbij is dankbaar gebruik gemaakt van oude luchtfoto's die tussen 1944 en 1945 door de Royal Air Force zijn gemaakt. Ook een kaart die door het verzet is opgemaakt op 16-08-1944 was daarbij van betekenis.

Afbeeldingen:
Figuur 1 - Uitsnede Google Maps
Figuur 2 - Uitsnede van een RAF luchtfoto 4114 , Bron onbekend (pakket met foto's)
Figuur 3 - Uitsnede Google Maps, bewerk door Bunkerinfo
Figuur 4 - Uitsnede van een RAF luchtfoto 4113 , Bron onbekend (pakket met foto's)
Figuur 5 - Uitsnede Actueel Hoogtebestand Nederland
Figuur 6 - Uitsnede van een RAF luchtfoto 3030 , Bron onbekend (pakket met foto's)
Figuur 7 - Uitsnede tekening BRV
Figuur 8 - Uitsnede tekening BRV
Figuur 9 - Uitsnede Actueel Hoogtebestand Nederland
Figuur 10 - Uitsnede van een RAF luchtfoto 3035 , Bron onbekend (pakket met foto's)
Figuur 11 - Uitsnede Google Maps, bewerk door Bunkerinfo
Figuur 12 - Uitsnede van een RAF luchtfoto 4110 , Bron onbekend (pakket met foto's)
Figuur 13 - Uitsnede van een RAF luchtfoto 3078 , Bron onbekend (pakket met foto's)
Figuur 14 - Uitsnede Actueel Hoogtebestand Nederland

Voor meer info over Fiegerhorst Havelte zie:
http://www.bunkerinfo.nl/2010/11/fliegerhorst-havelte.html
http://www.go2war2.nl/artikel/3945/Fliegerhorst-Havelte.htm
http://www.hlogtmeijer.nl/vliegveld%20havelte/Vliegveld%20Vliegershorst%20Havelte%20V3.pdf
https://noorderbreedte.nl/2004/12/01/fliegerhorst-havelte-het-vliegveld-dat-niet-van-de-grond-kwam/ 
http://www.drentheindeoorlog.nl