Verzetsgroep Old Putten - Deel 1

Het onderstaande schrijven is rechtstreeks overgenomen uit een krantenartikel wat op 8 april 1983 in de Elburger Courant is gepubliceerd. Het betreft een verhaal over de Knokploeg Old Putten die tijdens de oorlog in Elburg en omstreken actief waren. Een verhaal wat niet vergeten mag worden en daarom op deze website opnieuw is gepubliceerd. Enkel aangevuld met eigen foto's om het beeld bij het verhaal te vergroten. Onderaan het artikel staat een link naar het originele krantenbericht en een link naar het Streekarchivariaat Noord-Veluwe waar het origineel ligt opgeslagen.

Elburger Courant 8 april 1983
NW-VELUWE - Na 5 dagen hevige strijd moest Nederland capituleren. Tegen de overmacht van het Duitse leger bleek geen kruid gewassen. Het begin van vijf verschrikkelijke bezettingsjaren. Nederland was overrompeld door het Sociaal Socialisme. In het bezette land werden alle bestaande organisaties door de bezetter ontbonden - verboden, kerken bedreigd, de pers gemuilkorfd. Meer dan 100.000 Nederlanders van Joodse bloede werden in de dood gejaagd, honderdduizenden mannen voor dwangarbeid gevangen. In die onderdrukking stonden mannen en vrouwen op. Tegen het geweld van de vijand stelden zij overtuiging en geloof. Vreedzame burgers werden brandstichters, saboteurs en spionnen, zo lezen we op 4 "Gedenkplaten" op de erebegraafplaats in Bloemendaal. Dank zij hen, was Nederland, in die dagen gemarteld en vernederd, nochtans vrijer en weerbaarder dan ooit. Door de vijand vogelvrij verklaard, werkend in gebrekkig georganiseerd verband, met geen andere meester dan het geweten, weerstonden zij de Duitse aanslag op ons volksbestaan, gaven de twijfelmoedige zekerheid, de zwakken kracht en de opgejaagde bescherming.

 De 4 gedenkplaten op de erebegraafplaats in Bloemendaal. 

Erebegraafplaats in de duinen bij Bloemendaal.

"Wasserij van Leeuwen in oorlogstijd vertrouwen meer dan waard"

Enkele centrale figuren in het verzet waren Frits de Zwerver. Gereformeerd predikant van Heemse en mevrouw H. Th. Kuipers-Rietberg uit Winterswijk. Laatst genoemde kreeg landelijke bekendheid onder de naam "Tante Riek" Zij werd als moeder van het verzet gezien. Mede dankzij hen en plusminus 16.000 andere verzetsstrijders werd de Duitse bezettingsmacht en het NSB-apparaat op alle mogelijke manieren tegen gewerkt. Dit verzet gebeurde veelal in georganiseerd verband. Mensen van verschillende levensovertuiging vonden elkaar in de LO (Landelijke Organisatie) en LKP (Landelijke Knokploegen) De droppings van wapens, munitie, sabotagemiddelen, het opblazen van treinen en spoorwegtrajecten, overvallen op distributiekantoren en de hulp aan onderduikers stonden centraal. Op de Noordwest Veluwe waren diverse verzetsgroepen zeer actief. De LKP Old Putten, ook wel "Rambonnet" genoemd, opereerde vanaf 1943 zeer actief in de regio Elburg. Op het Landgoed "Old Putten" bewoond door de familie Rambonnet werden opdrachten voorbereid. De uitvoering van de plannen was in handen van de volgende personen: Han en Nico Rambonnet, De gebroeders Jan, Eiberd, Jacob en Henk Scholten, Henk Dokter, Gebroeders Eyck, Van Hesselinga, Jan van Delden, Bert Top, Henk Boud, Hennie van Leeuwen en Ed van Dishoek. Nico Rambonnet moest zijn verzet met de dood bekopen. Een van de oprichters van de LKP-groep "Old Putten" was Hennie van Leeuwen. Voor het eerst in zijn leven is hij bereid een tipje van de voor vele geheimzinnige LKP-sluier op te lichten.

Op de fiets

Wasserij "Het Vertrouwen"

Van Leeuwen: In de zomer van 1942 kwam ik voor het eerst met het verzet in aanraking. Jaap Deetman, Piet van Counteren (onderwijzer in Elburg) en Jan Schreurs waren het brein achter de LO in het Hanzestadje Elburg. Zij zorgde voor bonkaarten in de regio Elburg en brachten onderduikers op de plaats van bestemming. In die dagen werkte ik bij mijn vader in de wasserij. Bekend onder de naam "Het Vertrouwen" Je wist dus overal de weg.

Op een gegeven moment word ik door een LO'er benaderd of ik een adres wist voor een Joodse onderduiker. Dus wat doe je dan? Je stapt op de fiets, hier vragen, daar geïnformeerd, en ja hoor, gelukt! Je rolt erin voor je het weet. En van het een komt het ander. Een sneeuwbaleffect. De Joden werden overal ondergebracht. Wel is het me opgevallen dat juist de dagloners en de eenvoudige keuterboertjes gastvrijheid verleende, het meest liefdevol waren. Het onderbrengen van Joden was op zichzelf genomen al een gevaarlijk karwei. Maar als je jong bent zie je weinig gevaar. In je jeugdige enthousiasme wilde je meer doen. Kreeg het in mijn bol om naar Engeland te gaan daar een of andere opleiding te volgen om samen het Duitse bolwerk te bestoken. Bertus Hup, zijn vader was slager in Elburg, zou ook mee. In Scheveningen heb ik eerst de haven verkend. We zouden door een vissersboot in een harington de haven worden uitgeloodst. Buiten de driemijlzone zou een Engelse onderzeeër ons moeten oppikken. Helaas, de Engelandvaart leed schipbreuk. Op de Utrechtsestraatweg in Arnhem werd ik verhoord door Duitsers. Vermoedelijk was er verraad in het spel. Na een intensief verhoor kreeg ik die zelfde dag nog te horen "Sie Können géhen" Wat een opluchting. Niet lang daarna werd de LKP-groep "Old Putten" opgericht.

Op het LKP-centrum het landgoed Old Putten werd zelfs een ondergrondse schietbaan aangelegd, waar de KP-leden hun eerste schietoefeningen hielden. Het geheel was afgedicht met zandzakken om het geluid van de pistoolschoten te dempen. Van een oud militair, Van Putten uit Oldebroek kregen ze les in zelfverdediging, boksles, judo en jioe-jitsoe (Japanse vechtwijze zonder wapens, ingesteld op verdediging en aanval) volgden de heren bij sportschool Van de Vegt in Zwolle.

Wat de schietbaan betreft, het geheel was geconstrueerd met "geleend" hout van de Duitsers dat in de haven van Elburg was opgeslagen.

Razzia / Overval

Huize "Old Putten"

Hartje zomer 1943. Een Hollandse KK-eenheid (Kontrolle Kommando) doet een overval bij de familie Van de Streek aan de Wintersdijk in Oosterwolde. Deze eenheid uit Ommen zou op de hoogte zijn dat bij de Van de Streeks joodse onderduikers waren ondergebracht. Die zelfde avond nog werd in Oosterwolde een grootscheepse razzia gehouden. Intussen hadden de joden in de korenvelden al een veilig heenkomen gevonden. De waswagen van Leeuwen uit Elburg deed de rest. Her en der verspreid heb ik joden uit de korenvelden opgepikt, in de wasmanden verstopt en op naar het Geheime dorp bij Vierhouten. Het werd geen prettige rit. Bij Oostendorp tipte men mij dat de KK me op de hielen zat. Tot overmaat van ramp kreeg de auto ook nog een lekke band. Bij het opkrikken zakte de stenen weg. Er restte slechts een oplossing: handkracht. Bertus en Jaap deden een tevergeefse poging. Toen zelf in actie. Beurde in mijn eentje de auto omhoog totdat Bertus Hup en Jaap Beetman het wiel gemonteerd hadden. Hoe ik het klaarspeelde is mij een raadsel. Op zo'n moment lijkt het wel of je over bovenmenselijke krachten beschikt. Deze krachttoer is vermoedelijk de oorzaak van een hardnekkige nekblessure, waar ik later aan geopereerd ben.

Spertijd
Na het verwisselen van de band snel verder en in de spiegels kijkend of er geen Duitsers op m'n hielen zaten. Nauwelijks over de spoorwegovergang Eperweg bij Nunspeet en weer een lekke band. Het was inmiddels acht uur in de avond. Spertijd. Zonder papieren mocht je je dan niet op straat begeven. Het verwisselen van de band hebben we toen maar uitgesteld.

Eerst de onderduikers uit de wasmanden gehaald en in veiligheid gebracht, een klus die was toevertrouwd aan het verzet Nunspeet. De wasauto moest echter zo snel mogelijk weer naar Elburg. Garage Van de Pol uit Nunspeet verwisselde het wiel en een goedwillige Duitser, een zekere Rhümann gaf me een ausweis. Rhümann verleende vaker zijn medewerking bij het verkrijgen van vergunningen om in spertijd te rijden. Zonder kleerscheuren bereikte in Elburg.

In het nauw

Monument op de locatie van Kamp Erika te Ommen.

Plusminus een 1 week later deden de Duitsers een overval in de wasserij en in ons huis. De bezetter wist natuurlijk dat die wasauto was ingezet bij het onderbrengen van Joden. Het ontbrak hun nog aan bewijs. Gelukkig konden we aantonen dat de auto op die bewuste dag in de garage had gestaan. De Duitsers waren allerminst tevreden en namen een aantal mensen mee. Dat waren mijn vader, mijn broer Gerrit, Han Rambonnet, ikzelf en nog enkele anderen. Kan me de namen niet exact meer herinneren. Na een verhoor in Zwolle werd mijn vader naar De Koepel in Arnhem gebracht. Gerrit, Han en mijn persoontje (Han en Hennie werden geboeid) werden afgeleverd in een jodenbarrakenkamp in Ommen. Met een bewaker in de rug moesten we de volgende ochtend toiletten (poepdozen) ledigen en schoonmaken. De stronttonnen werden op karretjes geladen en zodra je begon te lopen met die gammele wagen kreeg je die smurrie in je gezicht. Ik liep achter de wagen.

Rondje sigaret
Enkele dagen later kreeg ik een andere baan. Moest broeken poetsen en persen voor de KK'ers. Ik werd vorstelijk bediend. Kreeg limonade en sigaretten. 's Avonds trakteerde ik mijn barakbewoners op een rondje sigaret. De sigaret ging van mond tot mond. Opeens verschijnt Rhümann op het toneel. Wasserij Het Vertrouwen in Elburg was door de Duitsers uitgekozen als waslocatie voor Duitse troepentransporten. De leiding van de wasserij was echter gearresteerd. Dus moest de jongste van het stel Hennie (deze zou in de ogen van de bezetter het minst gevaarlijk zijn) maar naar huis. Hennie koos aanvankelijk eieren voor zijn geld. Distantieerde zich enkele maanden van het verzetswerk om zodoende de aandacht van zich af te leiden. Dat was slim bekeken, want het was de Duitsers erom begonnen om met "aas" Hennie een grote snoek te vangen. Dat zat ze niet glad. Hennie onderhield slechts summiere contacten met het verzet. Veel belangrijker was het om de Van Leeuwen's en Han Rombonnet vrij te krijgen. Inmiddels waren ze gedrieën overgebracht naar kamp Amersfoort. Eerst werd Gerrit van Leeuwen vrijgelaten. Via allerlei omwegen werd Han ontslagen. Vader Van Leeuwen moest de tol betalen en wachtte op transport naar Duitsland. Lange rijen gevangenen werden voor transport uitgekozen. De een na de andere wagon werd volgestouwd en aangekoppeld. De laatste wagon. Wat een opluchting. Vol. Uitstel. Vader Van Leeuwen en velen met hem moesten wachten op een volgend transport. Zover is het voor vader Van Leeuwen niet gekomen. Treinstellen en spoorwegtracés werden door het verzet aan de lopende band opgeblazen. Treinverkeer was vrijwel onmogelijk. Ook in de richting Zwolle. Het werk van KP-Old Putten. Dat het opblazen van dit spoorbaanvak samenviel met het geplande transport van onder meer vader Van Leeuwen moet volgens Hennie zuiver toeval zijn geweest. Hoe dan ook. Vanuit Elburg werd koortsachtig gewerkt om vader Van Leeuwen vrij te krijgen. Wonder boven wonder gelukte dit. Op Dolle Dinsdag arriveerde Van Leeuwen met een geleende fiets in het Noord-Veluwse vissersdorpje.

Dolle Dinsdag

Ter nagedachtenis aan de illegale strijders - Verzetsmonument
Elburg.

Na "Dolle Dinsdag" (5 sept. 1944 deden de geruchten de ronde dat de geallieerde in opmars waren. Duitsers en NSB'ers vluchten in paniek naar Duitsland en de Oostelijke provincies) kwam de KP-Old Putten pas goed in actie. Via de geheime zender en andere kanalen stroomden de opdrachten binnen. Tal van overvallen werden voorbereid en uitgevoerd. Treinen opblazen, piloten en parachutisten die de slag bij Arnhem overleefd hadden in veiligheid gebracht. Af en toe drong de groep Old Putten door in het hol van de Leeuw: de legerplaats Oldebroek bezet door Duitse soldaten. Hennie: "We haalden daar allerlei attributen weg die wij nodig hadden. Onder andere stempels die wij prachtig konden gebruiken voor het maken van valse Ausweisen.

We beschikte over buitgemaakte Duitse uniformen. Bij het passeren van de Duitse wacht leek het wel of dat Duitse pak aan mijn lichaam fladderde. In het begin stond je doodsangsten uit. Zodra het karwei gelukt was kreeg je meer zelfvertrouwen, bij het brutale af. Je moest er altijd voor zorgen dat je de bezetter een slag voor bleef, in woord en met de daad.

Geheime Dorp
Bij het ontdekken van Het Geheime Dorp werden een aantal kampbewoners door de groep Old Putten in veiligheid gebracht. Van Leeuwen herinnert zich nog het transport van een groepje geallieerde dat achter de linies moest zien te komen. Gestoken in burgerplunje en met een schop in de hand namen de geallieerde en de KP-Old Putten plaats op een open vrachtwagen.

Gelachen werd er ook wel. Van Leeuwen: "Moest een keer een Engelse of een Amerikaanse piloot naar De Soppenhof brengen. Nee, niet met de auto maar met de fiets. Het was een regenachtige dag. Het fietsen ging me moeilijk af met die zware last op m'n bagagedrager en de weg was drassig. Op een gegeven moment verlies ik mijn evenwicht. Laat mijn geallieerde vriend nu met zijn mooie gekregen lichte regenjas in de modder vallen. Wat zag 't ie eruit. Heb er smakelijk om gelachen.

Rolls Roys Lijn

Monument op geringe afstand van het geheime dorp, de tekst
luidt: In deze omgeving werden op 31 oktober 1944 onze 
Joodse landgenoten gefusilleerd.

Op 13 februari 1945 deden de Duitsers een overval op het landgoed Old Putten. Vermoedelijk hadden ze onraad geroken. Voor de kern van Old Putten was deze overal min of meer voorzien. Enkele weken van te voren was de koeriersdienst al geïnformeerd dat geheime berichten vanaf dat moment niet meer bij huize Old Putten, maar bij de kruideniersbedrijf van de familie Scholten in Oostendorp besteld moesten worden. Deze berichtgeving is kennelijk niet goed bij de koeriersdienst (ook wel Rolls Roys lijn genoemd) overgekomen. Onwetend koersten ze richting Huize Old Putten waar de koeriers in de armen van de Duitsers vielen. Deze hadden in de boomgaard inmiddels de geheime schietbaan ontdekt. Twee personen, toevallig op het landgoed aanwezig, werden vermoedelijk bij een vluchtpoging doodgeschoten. Mevr. Rambonnet werd op transport gesteld naar Westerbork. Jaap Zwep en nog enkele anderen werden afgevoerd naar Amersfoort. Overdag werd het landgoed door de Duitsers bewaakt. Ze wisten ook dat de Duitsers stalen als de raven en dat het landgoed 's nachts niet bewaakt werd. Bij een nachtelijke verkenningstocht namen Niek en Hennie een ijzeren kist ter hoogte van 50 cm mee, waarin zich de familiepapieren en de sieraden van de familie Rambonnet bevonden. Wat waren ze blij dat de Duitsers deze kist met en geheim slot niet opgemerkt hadden.

Zondagochtend werd het kistje tijdelijk bij de familie Warner (Huize Morren) in veiligheid gebracht. Hennie: "Zulke momenten vergeet je nooit meer. Met dat kistje achterop mijn fiets sta ik bij Warner voor de deur. Op mijn gefluit komt Warner op het balkon en vraagt, wat is er aan de hand? Niek 's avonds ook naar Warner. En natuurlijk eerst in het kistje gekeken. Niets vermist!

Huisraad

Laatste rustplaats Niek Rambonnet. De tekst luidt: 
Gevallen 13 april 1945 te Heerde als commandant N.B.S.
Groep Doornspijk.

Gedreven door dit succes maakten Niek, Han en Hennie een plan de campagne om in de nachtelijke uren zoveel mogelijk huisraad weg te slepen. Alles werd keurig in wasmanden verpakt en opgeslagen in de boerderij van Warner die bewoond werd door de familie Strijkert. Het huisraad, inclusief een vleugel werd met paard en wagen van Zoet de molenaar weggebracht.

Behalve de wasauto verleende ook de transportfiets van de wasserij van Leeuwen uitstekende diensten. Hennie en Niek moesten op een zekere dag bij Baron van Heeckeren, woonachtig in Huize Molecaten te Hattem een geheime zender afhalen. Dus in de wasmand met dat kostbare toestel. Niek wilde ook wel eens op de transportfiets. Dat ging hem moeilijk af. Van Leeuwen: "Onderweg passeerden een Duitse patrouille die Nieks slingerende fietsbewegingen had opgemerkt. Humoristisch schalde het over de weg: "Schware last nicht!" 't Is maar goed dat ze niet wisten wat er in de mand zat. Even later rolde Niek met zijn hele hebben en houden tegen de vlakte.

Droppingslocatie "Zesendertig Bunder"

Het opblazen van spoorlijnen was ook een belangrijke bezigheid voor de KP-Old Putten. Bij de Haere in Doornspijk ontspoorde een treinstel door toedoen van groep Old Putten. Een toevallig overvliegende Engelse jager maakte het karwei met een voltreffer af. Bij terugkeer op het Landgoed Old Putten volgde een feestelijk onthaal. Mevr Rambonnet trakteerde dan steenvast op eigen gebakken tarwebrood bedekt met een dikke laag kunsthoning. De dropping van wapens, munitie en explosieven was een belangrijk onderdeel om het verzet de noodzakelijke speelruimte te geven. In de polder "De Dompe" vond een dergelijke dropping plaats. Het codewoord luidde: In Afrika zijn veel olifanten. Van Leeuwen: De groep Oldebroek ontfermde zich over de wapens die voor hen bestemd waren en wij zochten verder naar een mand waarin zich een geheime zender bevond. Ook de "Zesendertig Bunder" een kaalslag op het landgoed Noorderheide in Vierhouten fungeerde als dropplaats van wapens en dergelijke. Bij een van die nachtelijke droppings werden de containers door een verzetsgroep uit Apeldoorn in de grond gestopt. Kort daarna werd de Verzetsgroep Apeldoorn vermoedelijk door verraad opgerold. De KP-Old Putten mocht toen de munitie enz afvoeren. Van Leeuwen: Op aanwijzing van meneer Van Beuningen wisten we waar we moesten zoeken. Ik zie Henk Baud en Niek nog met schroevendraaiers in de grond peuteren om de containers op te sporen. Han Rambonnet, Jacob, Eibert en Jan Scholten, Henk Baud, Henk Dokter, Jan van Delden en Bert Top waren er ook bij. Boer te Brake van de Soppenhof was een van de koeriers. Met de fiets brachten we de inhoud van de containers naar de boerenwagens. Bij een van die pendeldiensten liepen we bijna in de armen van een Duitse patrouille. We konden amper dekking zoeken. Een niet verwachte adempauze. Vergeet het nooit! Zie Egbert Scholten nog naast me liggen. Met de revolver in de aanslag zegt hij ijzig kalm: Even een Brokkie (boterham) nemen.

Je kreeg de vreemdste opdrachten. Moesten een stel geallieerde uit Heerde ophalen. We stopten de heren onder een vracht knollen en geen haan die er naar kraaide.

Fatale Opdracht

De brug bij Heerde.

De volgende opdracht voor KP-Old Putten luidde: "Bewaak met de Verzetsgroep Heerde bij de Bouwmaterialenhandel Clement in Heerde de brug over het Griftkanaal, zodat de Canadezen die over de IJssel zouden komen zonder hinder het Griftkanaal konden oversteken. Van Leeuwen: Wij zouden hulp krijgen van para's die op het Wissel gedropt zouden worden. De 12e april 1945 ging dat niet door, dus bleven we die dag in de omgeving van de brug bij Clement, en nog een andere brug. Door toevallige omstandigheden kwam het tot een botsing met de SS-troepen die zich 's nachts terugtrokken naar het westen. Deze stapten op de schuur af waar de groep zat die de brug zou bewaken.

Hier kwam het op 13 april 1945 tot een vuurgevecht waarbij o.a omkwamen: Adri v. Apeldoorn, Henk Hulst, Nico Rambonnet, B. v. Dijk, de tandarts uit Heerde, Herman van Apeldoorn en nog enkele andere. Ken ze niet allemaal bij naam. Ook werden daar omwonende uit de huizen gehaald en terstond gefusilleerd. De overige leden van de verzetsgroep wisten te ontkomen door al schietend de Duitsers op afstand te houden. Opnieuw was het lot Hennie van Leeuwen gunstig gezind. Met fiets en al sprong hij in een roeiboot en klotste het Griftkanaal over. Botste bijna nog op een Duitser die prompt de benen nam en toen richting Epe op weg naar Elburg.

Bevrijding

Op de locatie in Heerde waar de 12 mensen gefusilleerd zijn
is de volgende tekst in een muur gekrast: Hier velde 't Duitse
zwaard - 12 april A.D. 1945 - 12 Nederlanders.

Op 17 april 1945 werd Elburg bevrijd. Voor de groep Old Putten was er echter nog werk aan de winkel. Een gevluchte Duitse soldaat berichtte dat in Huize Nieuwe Soerel een vijftal Duitse soldaten gestationeerd was die zich wilde overgeven. Bij aankomst bleken de Duitsers gevlogen. Op het zelfde moment passeerde bij Huize Nieuw Soerel de eerste Canadese tanks richting Nunspeet. De oorlog was voorbij. Hennie van Leeuwen gaf zich kort na de bevrijding op om als vrijwilliger naar Indonesië te gaan. Jammer voor Hennie. Uitsluitend vrijwilligers met een HBS diploma op zak werden geselecteerd. Of je nu in het verzet had gezeten of niet, het papiertje gaf de doorslag. Een flinke teleurstelling voor Hennie van Leeuwen. Ham Rambonnet melde zich in juni 1945 in het Engelse Portsmouth om aldaar bij de marine een officiersopleiding te volgen.

Herdenking
Nabestaande, collega verzetsleden, houden iedere 13e april nog een herdenkingsbijeenkomst in Heerde, waar een monument is opgericht ter nagedachtenis aan hen die vielen. De contacten met de vrienden uit de perioden '40-'45 waren er in de eerste jaren na de oorlog intensief, later verwaterde dit. Dat neemt echter niet weg dat wanneer je elkaar zo nu en dan eens ziet er altijd weer dat gevoel is, dat je niet onder woorden kan brengen. Bij mevr. Rambonnet kom ik nog regelmatig op bezoek, contacten die direct na de oorlog verstevigd zijn ook al door het feit dat er toen op Old Putten nog zoveel te herstellen was na de overval van februari 1943. Een ding moet me nog van het hart: dat je juist in zo'n perioden de ware mens leert kennen. Een ieder waarmee ik mocht samenwerken in 't verzet waren mensen met het hart op de juiste plek. Mensen die inzet en vriendschap toonden.

Bronlink: http://www.streekarchivariaat.nl
Krantenartikel: https://drive.google.com/file/d/1wFdxgfP4fb201nAONUVDZWJhlw7qSGcx/view?usp=sharing